ZİHİNSEL ENGELLİ ÇOCUKLARA OKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ
Okuma: Yazılı sembolleri zihinsel süreçlerden geçirerek, ses organlarıyla sözel olarak ifade etmedir.
Yazma: Konuşma dilini, dile özgü sembolleri kullanarak çizgi ve şekillerle ifade etmektir.
OKUMA – YAZMAYA HAZIRLIK
Okuma-Yazmaya hazırlıktaki amaç, çocuğun okuma-yazma sürecine ulaşıncaya kadar geçirdiği zaman
içerisinde, gerekli bilgilerin öğretimine yer vererek, çocuğun okuma davranışını kazanmasına yardımcı olmaktır.
Okuma-yazmaya hazırlıkta; motor koordinasyon,algısal ayırt etme, dil gelişimi ve yönsel motor koordinasyon
alanları bulunmaktadır.
MOTOR KOORDİNASYON
Okumaya hazırlıkta görüş ve hareket arasındaki fiziksel yeterlilik, el göz koordinasyonu şeklinde adlandırılan
alandır. Esas olan; parmak kaslarının gelişimi ve el-göz koordinasyonunu geliştirmektir.
Motor koordinasyon alanındaki hazırlık çalışmaları neler olabilir?
1. Hamur-çamur çalışmaları,
2. Basit bir şekli kopya etmek,
3. Kesme-yapıştırma çalışmaları,
4. Harfleri yazma çalışmaları.
ALGISAL GELİŞİM
Görsel ayırt etme ve işitsel ayırt etme olarak ikiye ayrılır.
Görsel ayırt etme; gördüğünü tanıma, bilme, bulma;
İşitsel ayırt etme ise, duyduğunu tanıma, farkına varma olarak tanımlanabilir.
Görsel ayırt etme alanındaki hazırlık çalışmaları neler olabilir?
• Resim ayırt etme,
• Farklı olanı bulma,
• Geometrik şekilleri ayırt etme,
• Harfleri ayırt etme,
• Kelimeleri eşleme.
İşitsel ayırt etme alanındaki hazırlık çalışmaları neler olabilir?
• Çevre seslerini ayırt etme,
• Sesleri eşleme,(kaynağıyla sesi eşleme, hav=köpek)
• Aynı sesle başlayan ve biten kelimeleri gruplama.
YÖNSEL MOTOR KOORDİNASYON
Yön kavramının okuma-yazma becerilerinde işlevsel olarak kullanılmasıdır.
Okumanın soldan sağa olması, kitap sayfalarının sağdan sola doğru çevrilmesini gerektirir.
Yönsel motor koordinasyon alanındaki hazırlık çalışmaları neler olabilir?
• Sağ-sol kavramı öğretimi,
• Sıralı olay kartlarını soldan sağa sıralama,
• Sayı kartlarını soldan sağa sıralama,
• Sayfa çevirme,
• Şekillerin içini, soldaki şekilden başlayarak sağa doğru boyama.
DİL GELİŞİMİ
Okuduğunu anlama, ifade edici ve alıcı dil becerilerinin yeterliliğiyle doğru orantılıdır.
Duyduğunu anlamanın, okumaya aktarılmasını geliştirmek için 4 temel beceri üzerinde durulmaktadır.
1. Okunan metinlerdeki gerçekleri anlama ve hatırlama,
2. Olayları sıraya koyma,
3. Yönergeleri takip etme,
4. Düşünce ve hikayelerin değerlendirilmesi ve yorumlanması
Bu dört temel beceri, aynı zamanda okuma becerisi kazanıldığında da uygulanabilecek yorumlama ve çıkarım
yapma aktiviteleridir.
Dil gelişimi alanındaki hazırlık çalışmaları neler olabilir?
• Metin okunurken, kendi başına anlam taşıyan sözcükleri bulma çalışmaları,
• Telaffuz düzeltme çalışmaları,
• Sözcük kazandırma çalışmaları.
OKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ
Okuma Yazma Öğretiminin Amacı;
Dinleme ve konuşma temel becerilerinden yola çıkarak, tam anlamıyla okuma yazma temel becerilerinin
kazanılmasıdır.
Zihinsel Engelli Çocuklarda Okuma-Yazma Öğretiminin Amacı;
1. Duygu ve düşüncelerini ifade edebilmesi,
2. Çevresiyle iletişim kurabilmesi,
3. Kurallara uygun, düzgün bir yazı yazabilmesi,
4. Yazdıklarını okuyabilmesi.
OKUMA YAZMA ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ
A) Bireşim Yöntemi(Harf Yöntemi)
B) Çözümleme Yöntemi (Cümle Yöntemi)
C) Karışık Yöntem
D) Hikaye-Öykü Yöntemi
E) Kelime Yöntemi
F) Ses Temelli Cümle Yöntemi
A) Bireşim Yöntemi( Harf Yöntemi)
*Öğretime harflerden başlanır.
*Harf-hece- kelime- cümle-metin sırası izlenir.
*Önce sesli harfler verilir.
*Sürekli ünsüzler(f,s,t,k,ç,ş,h,p) ünlülerle birleştirilir.
*Heceler oluştukça basit kelimeler oluşturulur.(assa,esse,sesi)
*Kelimelerle basit cümleler oluşturulur.(Ali süs assa.)
*Cümlelerden metin oluşturulur.( Ali su alsa,Aslı su içse)
Zihin engelli çocuklarda hece ve kelimeler öğretilirken hece ve kelimeyi sembolize eden resimlerden
yararlanılmalıdır.
B) Çözümleme Yöntemi (Cümle Yöntemi)
*Cümle- kelime- hece- harf-metin sırası izlenir.
*Cümleler kelimeye, kelimeler hecelere, heceler harflere ayrılır.
*Metin oluşturma en son aşamadır.
!Zihin engelli çocuklarda fiş cümlelerini ifade eden resimli kartlarla öğretime başlanmalıdır.
!Fiş cümlesi gösterilmeden önce, o fiş cümlesini tahmin ettirecek resim gösterilmeli ve kısa bir öykü
anlatılmalıdır.
!Fiş cümlesi söylenmeli, ardından gösterilmeli ve çocuğun da cümleyi söylemesi istenmelidir.
!Fiş cümlesi bakarak ve söylendiğinde yazdırılmalıdır.
!14-15 fiş cümlesini bakmadan yazdığında kelime çözümlemelerine geçilmelidir.
C) Karışık Yöntem
*Cümle öğretimiyle başlar.
*Cümlenin içinde geçen tanınan kelimelerin öğretimiyle devam eder.
*Sesli harfler öğretilir.
*Tanınan kelimelerdeki sesli harfler okunur.
*Sessiz harflerin öğretimine geçilir.
*Kelime içindeki sessiz harfler okunur.
*Hece tablosu vb. araçlarla öğretime devam edilir.
!!!Bu yöntem zihin engelli çocuklarda karmaşıklığa yol açabilir.
!!!Öğretim süresince öğrenilecek harflerin ve kelimelerin hangi düzeyde olacağının bilinmemesi öğretimi
yapacak kişiyi zor durumda bırakabilir.
D)Hikaye-Öykü Yöntemi
*Anlam bütünlüğü olan bir öykü öğrencilere okunur.
*Öykü dramatize edilir ve anlattırılır.
*Metindeki cümleler ezberletilerek, cümle yöntemi esasına göre çözümlenir.
*Yeni sözcükler üretilir.
!!!Her ne kadar öykü ve drama ile çocuğun dikkati çekilse de Bu yöntemin cümle ezberine dayanması zihin
engelli çocuklar İçin kullanılmasını zorlaştırmaktadır.
Zihin engelli çocuğa okuma yazma öğretiminde bu yöntem tercih edildiğinde, çocuğun az sayıda cümle
ezberlemesi;doğal olarak sınırlı sayıda sözcük ve hece öğrenmesine sebep olacaktır.
E) Kelime Yöntemi
*Çocuğun yaşantısında kullandığı, ilgi duyduğu kelimeler belirlenir.
*Günlük hayatta karşılaşacağı ve işini kolaylaştıracağı kelimeler seçilebilir.
*Bu kelimeler resimli kartlarla eşleştirilir.
!!! Bu yöntem ağır ve çok ağır düzeydeki zihin engelli çocuklar için günlük yaşamda işlevsel olabilmesi
açısından kullanılabilir.
!!! Ancak bu yöntemle yalnızca somut kavramların adları öğretilebilir.
YAZMA BECERİLERİNDE YAŞANAN SORUNLAR
*Çocuklar satır üzerinde başlangıç ve bitişi ayarlayamaz.
Bu durumda;
Başlangıç ve bitişe kalın çizgiler çizilebilir.
Başlangıç ve bitişe ip çekilerek sınırlı yazma sağlanabilir.
Başlangıca yeşil, bitişe kırmızı bir çizgi konulabilir.
*Çocuklarda kas gelişimiyle ilgili yetersizliklerden dolayı, Kalemi tutmada sorun yaşanabilir.
Bu durumda,
Oyun hamuru ,lastik top gibi materyallerle kas gelişimi desteklenebilir.
Kalemi kavraması için aşamalı olarak kalınlığı azaltılabilen lastik bantlar kaleme sarılabilir.
*Çocuklar yazma becerileriyle ilgili görevi ve ya ödevi belirlenenden daha geç süre içinde tamamlayabilirler.
Bu durumda;
Çocuğun masasına bir saat konulabilir. Çocuğa uzun çubuğun şu anda bulunduğu yer ve ödevi bitirdiğinde
olması gereken yer gösterilerek zaman uyarlaması yapılabilir.
Kaynak: Yalova-Zihin Engelliler Sınıf Öğretmenliği Sertifika Kursu
Z.E. Okuma Yazma Öğretimi Dersi Sunumu
Güray GÜNEŞ
******************************************************************************
AMAÇ:
Okuma-Yazmanın temel becerilerini kazandırmak.
Bunun için;
a) Okuma-yazma öğretimine yeterince hazırlamak,
b) Okuma ve yazma için gerekli doğru alışkanlık ve becerileri kazandırmak,
c) Okuma ve yazma zevkini kazandırmak gerekir.
BAŞARILI BİR ÇALIŞMA İÇİN;
İyi bir hazırlık ve planlama,
Öğrencileri tanıma ve düzeylerine uygun çalışma,
Yöntemi belirleme,
Deneyimli öğretmen ve alanda çalışan uzmanlarla işbirliği,
Ailelerle işbirliği
İLKOKUMA YAZMA ÖĞRETİMİNE HAZIRLIK
A. ÖĞRETMENİN YAPACAĞI HAZIRLIK
1) Bilgi yönünden hazırlanma
2) Gerekli araç ve gereçleri hazırlama
3) İlk okuma yazma öğretimini planlama
4) Yıllık plan hazırlama ve Türkçe konularını yıllık plana dağıtma
5)Dersliği öğretime hazırlama
Gerekli Araç Gereçleri Hazırlama
Çocuk oyunları
Okuma araçları
Oyun gereçleri
Resimler ve resimli kitaplar
İlk okuma Yazma Öğretimini Planlama
İlk okuma yazma etkinliklerine ayrılacak zaman
Alıştırma çalışmaları
Cümlelerin seçimi
Cümleleri yıllık plana dağıtma
Dersliği Öğretime Hazırlama
Dersliği çekici duruma getirme
Gerekli araç gereçleri hazırlama
ÖĞRENCİLERİ TANIMA
I) Beden Gelişimi Yönünden:
a) Görme
b) İşitme
c) Konuşma
d) Parmak, bilek, kol eklem ve kaslarının gelişimi
Zihinsel Gelişim Yönünden
a) Sayı kavrama durumu
Ezbere sayma
Eşyayı sayma
Çokluğu bir arada kavrama (bir bakışta sayma)
b) Şekil kavrama durumu
Çizgi çizdirme
Yazı yazdırma
Resim yaptırma
YÖNTEMİ BELİRLEME
İlk okuma Yazma Öğretiminde Kullanılan Yöntemler
1) Harf Yöntemi
2) Ses Yöntemi
3) Hece Yöntemi
4) Sözcük Yöntemi
5) Cümle Yöntemi
6) Karma Yöntem
7) Öykü Yöntemi
B. ÇOCUĞU OKUL VE ÖĞRETİME HAZIRLAMA
1) Çocuğu Okula Hazırlama:
Araç gereçlerin adları, ne işe yaradıkları nasıl kullanıldıkları, okulun diğer bölümleri, okulda çalışanların tanıtılması...
Bol bol oyun, kısa geziler, düzeye uygun filmler, kendi konuşma ve şarkılarının teypten dinletilmesi, yaşantılarının anlattırılması.
2) Çocuğu Okuma Yazma Öğretimine Hazırlama
Görsel ayırt etmeyi geliştirici çalışmalar
Görsel eşleştirmeyi geliştirici çalışmalar
Görsel sıralamayı geliştirici çalışmalar
İşitsel algıyı geliştirici çalışmalar
İşitsel ayırt etmeyi geliştirici çalışmalar
İşitsel eşleştirme çalışmaları
El-göz koordinasyonunu geliştirici çalışmalar
El-parmak kas ve eşgüdümünü geliştirici çalışmalar
Yazıda kullanılan araç-gereçleri ayırt etme çalışmaları
Yazı araç-gereçlerini kullanma çalışmaları
Çizgi çalışmaları
Resimler üzerinde konuşturma
CÜMLE ÖĞRETİMİ
İzlenecek sıra;
Cümlenin çocuklara buldurulması
Cümlenin büyük fişinin asılması
Öğretmenin yüksek sesle fiş cümlesini okuması
Sınıfa okutulması (Sınıfça, grupça, bireysel)
Öğretmen tarafından cümlenin tahtaya yazılması
Tahtada yazılı olan cümlenin okunması
Büyük kol hareketleriyle havada yazılması (öğretmen)
Öğrenciler tarafından havada yazılması
Küçük fişlerin öğrencilere dağıtımı
Cümlenin küçük fişten okunması
Küçük fişe bakılarak parmakla sırada yazılması
Varsa kum masasında yazılması
Sıra üzerinde fasulye,çöp vb. ile yazılması
Tahtaya yazılması (öğrencilerce)
Alıştırma kitabından cümlenin buldurulması, fiş ile karşılaştırılması ve fişin kaldırılması
Kitap üzerinde sırayla cümlenin üzerinden kalemle gitme, kesik çizgilerle yazılmış cümlenin üzerinden gitme, son olarak da boş çizgiler arasına yazma
SÖZCÜK TANIMA ÇALIŞMALARI
Ne Zaman Başlanmalı?
Cümlelerde tekrar edilen daha önce geçmiş sözcükleri tanıyacak düzeye geldiklerinde (10-15 cümle).
Hızlandırmak İçin:
Yeni öğretilen cümleler eskileriyle karşılaştırılarak benzer yönleri buldurulabilir.
Başlangıçta sınıftaki eşya adları ve sayı adlarının öğretimi sözcük kavramının pekişmesini sağlar.
Hangi cümleden başlanmalı?
Çözümlenecek ilk cümle kısa, çocukların iyi bildiği ve içinde diğer fişlerde tekrar edilen sözcükleri içeren bir cümle olmalıdır.
İzlenecek Sıra
(Fiş, makas, renkli kalemlerin getirileceği bir gün önceden söylenir.)
Cümlenin büyük fişi tahtaya asılarak topluca ve bireysel olarak okutulur.
Öğretmen cümleyi sözcükleri belirtecek biçimde okur. (Öğretmen cümlenin kaç defada okunduğuna dikkat etmelerini ister, okumu sonunda kaç kerede okunduğunu söyler.)
Öğrenciler cümleyi küçük fişten okurlar.
Öğretmen sözcükler ayrı renkte olacak şekilde cümleyi tahtaya yazar (Her birine sözcük dendiğini söyler).
Sözcükler öteki fişlerde bulunur
Büyük ve küçük fişler arasından bunlar ayrılır
Benzer sözcükler alt alta gelecek şekilde tahtaya yazılır (Öğrenciler de küçük fişleri sıra üzerinde dizerler).
Fişler okunur, okutulur
Tahta silinir, diğer fişler kaldırılır, sadece çözümlenecek olan fiş kalır
Büyük fişteki sözcüklerin ve noktalama işaretlerinin arasına dik bir çizgi çizilir. Sözcükler ayrı ayrı okutulur. Noktalama işaretlerinin adları söylenir.
Küçük fişlerde aynı işlem yaptırılır (kontrol-yardım)
Büyük fiş kesilir (öğrenciler küçük fiş)
Kesilen sözcükler ayrı ayrı karışık biçimde okutulur, sonra ilk şekline getirilir
Çözümleme sonunda elde edilen sözcükler alt alta tahtaya yazılır, okutulur
Çözümlenen cümle sayısı arttıkça elde edilen sözcüklerle yeni cümleler, metinler oluşturulur
Kesilmiş fişler ayrı bir zarfta saklanır
Tekrar için sözcük listesi, sözcük küpleri, tombala vb. oyunlar
HECE TANIMA ÇALIŞMALARI
Cümle öğretimi ve sözcük tanıma çalışmaları sürerken hece tanıma çalışmalarına geçilir.
Ne zaman başlanmalı?
Çocuklar farklı sözcüklerde geçen aynı heceleri tanımaya başladıklarında.
Hızlandırmak için;
Sözcük tanıma çalışmaları sırasında sözcüklerde geçen aynı hecelere dikkat çekmek, bu heceleri seçmelerine yardımcı olmak gerekir.
Hangi cümle ya da sözcükten başlanmalı?
İyi bilinen bir-iki heceli sözcüklerden
Heceleri diğer sözcüklerde geçen cümlelerden.
Dikkat edilecek nokta:
Heceler işlek olmalı, yeni sözcükler türetmeye elverişli olmalı
İzlenecek Sıra
(Çözümlenecek sözcük ya da cümle fişleri, makas,ve renkli kalem getirmeleri bir gün önceden söylenir)
Cümlenin daha önceden ayrılmış sözcükleri yan yana getirilerek okutulur.
Aynı çalışma küçük fişlerle sıra üzerinde yaptırılır.
Büyük ve küçük fişlerde sözcükler birbirinden ayrılarak okunur, okutulur.
Öğretmen her sözcüğü hecelerini vurgulayarak okur (Her sözcüğün kaç defada okunduğuna dikkat çeker ve büyük fişlerden 1-2 defada okunan sözcükler bulmalarını ister).
Çözümlenecek iki heceli sözcüklerin heceleri büyük fişte dikey çizgi ile ayrılır.
Aynı işlemi öğrenciler küçük fişler üzerinde yapar.
Büyük fiş kesilir, heceler tahtaya asılır okunur. Önce karıştırılarak sonra cümle oluşturularak okutulur.
Öğrenciler küçük fişleri keserler, aynı çalışmalar küçük küçük fişlerle yaptırılır.
Hecelerle yeni sözcük ve cümleler oluşturulur, okutulur yazdırılır.
Dikkat!
Tekrarlar önemli
Oluşturulacak sözcükler anlamlı ve Türkçe
Oyunlar (hece piyangosu, tombala vb.)
Değerlendirme
Öğretilen hecelerden oluşturulmuş sözcüklerle birkaç cümlelik metin öğrencilere yazdırılır.
İyi bilinen 4-5 sözcük yazdırılır.
Söylenen hece, belirtilen sözcük ya da cümlede buldurulur, altı çizdirilir.
HARF TANIMA ÇALIŞMALARI
Diğer çalışmalar sürerken harf tanıma çalışmalarına geçilir. Okumayı kolaylaştıran öğe hece olduğundan harf tanımaya geçmek için acele edilmemelidir.
Ne zaman başlanmalı?
Öğrenciler farklı hecelerdeki aynı harfleri tanıyacak düzeye geldiğinde.
Harf tanıma hece tanıma ile başlar (Ünlüler hem hece hem harftir). Ancak hece döneminde hece olarak tanıtılır. A’dan sonra na , ra gibi heceler getirilerek a-na, a-ra gibi sözcükler oluşturulmakta,’y’, ‘k’ vb. harflerle ‘ay’, ‘ak’ gibi sözcükler oluşturulmamaktadır.
Hangi hece ya da sözcükten başlanmalı?
En uygunu, daha önce ünlülerin bağımsız olarak geçtiği sözcükler
Ünsüzlerin tanıtılmasına s, ş, r, z gibi sürekli ünsüzlerin bulunduğu koş, yaz, as, ver gibi sözcüklerle
Çeşitli ünlülerle birleşerek anlamlı heceler, yani sözcükler oluşturmaya olanak veren n, k,l gibi harflerin geçtiği sözcükler ( an, en, in, on,ön, un, ün, ak, ek, ok, al, el, ol..)
Alfabedeki harf sırasını izlemeye gerek yoktur.
İzlenecek Sıra
Sözcüğün büyük fişi asılarak öğretmen tarafından okunur
Hecelere ayrılarak okunur. A-li gibi. A’nın harf olduğu söylenir,bu harfin geçtiği sözcükler bulunur (-li üzerinde durulmaz)
Ünsüzlerin tanıtılmasında:
Ünsüzlerin ele alınış sırasına göre sözcükler saptanır
Büyük fiş tahtaya asılır, birkaç kez okunur (Sözcük tek heceli değilse hecelere ayrılarak okunmalı, okutulmalı).
Hece ele alınıp harflere bölünür (Harfin adı söylenmez, sesi tanıtılır (Koş’taki ünsüzler ke, şe olarak değil, kkk, şşş sesleri çıkarılarak tanıtılmalı).
Elde edilen seslerle mümkün olduğunca tek heceli sözcükler oluşturulur (Koş’taki ‘k’ ve ‘ş’ nin önüne arkasına ünlüler getirilerek aş, eş, iş; harflerin arasına ünlüler getirilerek kaş, koş, kuş, şak, şık, şaş, kaşık, aşık gibi sözcükler oluşturulur).
Büyük fişten sonra küçük fişler kestirilir ve alıştırmalar yaptırılır
Harfler elde edildikçe büyük ve küçük yazılış biçimleri aynı anda öğretilir (A-li, a-çıldı gibi. Bunların aynı harf olduğu, aynı sesi verdiği belirtilmeli, ne zaman büyük, ne zaman küçük yazıldığı açıklanmalı). Bu açıklamada özel ad olduğu belirtilmemelidir.
Alfabetik sıra gözetilmez
Harflerin tümü tanıtıldıktan sonra adları ve sırası söylenir.
ZİHİN ENGELLİLERE OKUMA-YAZMA ÖĞRETİMİ
Yrd. Doç. Dr. Mine BAŞAL
*********************************************************************
BİREŞİM YÖNTEMİ İLE OKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ
Bu yöntem, önce alfabetik sıraya göre
seslerin tanıtıldığı, harflerden hecelerin, hecelerden sözcüklerin,
sözcüklerden cümle ve metinlerin oluşturulduğu yöntemdir. Bu yöntemin aşamalı
uygulanışı şöyledir:
SERBEST OKUMA
CÜMLE
SÖZCÜK
HECE
SES(HARF)
¢HAZIRLIK
DÖNEMİ: Eğitim-öğretim yılının başlamasından itibaren 3-4 hafta
kadar süren bu basamakta amaç; örgencilerin küçük kas hareketleri ile dinleme
ve sözlü ifadeyi geliştirmek, el ve göz eşgüdümünü sağlamak ve okulu
sevdirmektir. Bu dönemde yaptırılacak çizgi çalışmalarında elde edilecek başarı
düzeyi ile öğrencilerin yazıları arasında önemli bir ilişki vardır. Çizgi
çalışmalarında başarılı olan bir örgencinin yazıları da güzel olacaktır.
¢SES VE HARF
DÖNEMİ: Hazırlık aşamasından sonraki 12 haftalık süreyi içerir.
Sembol olarak gösterilen harflerin özel sesi tanıtılır. Birinci ay, alfabedeki
29 harfin sesi verilmeye çalışılır. İlk hafta sekiz sesli harf ve üç sessiz
harf verilir, geri kalan 18 harf, her haftaya altı harf gelmek koşuluyla diğer
haftalara dağıtılır. ilk haftalarda seslendirilmesi kolay olan ç,k,r,s,t,z gibi
harflere öncelik verilir, daha sonra b,c,d,g,g gibi harflere geçilir
¢HECE DÖNEMİ: Ses verme
işlemi bittikten sonra her sessiz harfin sağına ve soluna sesli; her sesli
harfin sağına ve soluna sessiz harfler getirilerek heceler oluşturulur, bu
heceler örgencilere kavratılır.
¢SÖZCÜK DÖNEMİ: Heceler
kavrandıktan sonra heceleri birleştirme aşamasına, yani sözcük dönemine
geçilir. Öncelikle bilinen, tek basına anlamı olan, tek heceli sözcüklerden
başlanır. Öğretmen bu dönemi uzun tutmalı, hece tablosundaki her heceyi
birleştirerek yeni sözcükler oluşturmalıdır. Her islenen sözcüğü sınıfın uygun
yerlerine asarak, belirli aralıklarla tekrar ettirmelidir.
¢CÜMLE DÖNEMİ: Sözcükler
tam anlamıyla kavratıldıktan sonra, küçük harflerin kullanıldığı sözcüklerden
cümleler oluşturulur. Çünkü, birinci sınıf örgencileri, doğru ve zikzaklı
çizgilerden çok, eğri ve yuvarlak çizgileri çizmeye yatkındır. Küçük harfler de
onların bu özelliklerine uygundur. Eğer büyük harfler kullanılacak olursa,
ileride küçük harfleri öğretmek zor olabilir. Fakat küçük harfler kullanılırsa,
her cümlenin ve her özel ismin ilk harfi büyük harflerle yazılacağı için,
öğrenci bir taraftan da büyük harfleri öğrenmiş olur. Ayrıca, dergi, gazete ve
kitaplar küçük harflerle yazıldığı için cümle öğretiminde küçük harfleri
kullanmak daha uygundur.
¢Gray de (Cheek, 1984),
örgencilerin küçük harflerle yazılmış sözcükleri daha iyi algıladığı ve
anladığını belirtmektedir. Cümle döneminin sonuna doğru, öğretilen cümlelerle
metinler oluşturulur.
¢OKUMA YAZMAYA GEÇİS
DÖNEMİ: Bu dönemde, okunacak metin, varsa resim üzerinde önce
öğretmen, sonra örgenciler konuşur. Metin, ertesi gün sınıfta daha fazla
örgenciye okuma fırsatı verebilmek amacıyla, evde okunması için ödev olarak
verilebilir. Metinler, önce örnek olarak öğretmen tarafından, sonra tek tek
bütün örgenciler tarafından okunur. Okumada önceliği, zaman kaybını önlemek
için, okuma düzeyi iyi olan örgencilere tanınmalıdır. Bu arada okuma güçlüğü
çeken örgenciler de parçayı daha iyi kavramış olur. Daha sonra parça birkaç öğrenciye
anlattırılır. Eğer metin kısa ise, örgenciye bakarak yazdırılabilir, bazen de
dikte ettirilebilir (Bulut, 1998: 25-41).
BİREŞİM YÖNTEMİNİN ELEŞTİRİSİ
¢1. Anlamsız, uzun süreli
hece tekrarı çocuğu bıktırmakta, okuma zevkinden uzaklaştırmaktadır.
¢2. Öğrenci, dikkatini
hece ve harflere yönelttiği için anlama istenilen biçimde gerçekleşememektedir.
¢3. Anlamlı söz grupları
yerine sesler üzerinde odaklaşma, okumada görme açısının daralmasına ve okuma
hızının -düşmesine, vurgulama ve tonlama sorunlarının dogmasına neden
olmaktadır (Çelenk, 1999,Kavcar, 1995)
¢4. çocuğun doğal
tepkisini bozmakta ve onu zihni karışıklıklara götürmektedir.
¢Tüm bu eleştirmelere
rağmen zihinsel engelli çocuklara okuma yazma öğretiminde bu yönten diğer
yöntemlere göre daha etkili sonuçlar verdiğini gözlemliyorum.
¢Çözümleme yöntemi,karma
yöntem ve diğer yöntemlerle okuma yazma çalışmalarında başarılı olamamış pek
çok öğrencimiz bu yöntemle okuma yazmayı öğrenmiştir.
¢Zihinsel engelli
çocuklarla bireşim yöntemi ile okuma yazma çalışmaları sırasında dikkat
edilmesi gereken önemli noktalar vardır.Bu noktalar atlanmadığı zaman kalıcı ve
anlamlı okuma da desteklenmektedir.
¢Bireşim yöntemi ile
okuma yazma öğretimi çalıştığınız öğrencinin ailesi, sınıf öğretmeni çocukla
okuma yazma çalışması yapan her kişi bu sürece dahil olmak zorunda.mutlaka
işbirliği yapmak zorundasınız.
¢Öğrenciye ses verilirken
annenin,babanın ya da çalışan bir diğer kişinin yapacağı bir yanlış öğrenme
sürecini olumsuz etkileyecektir.Şunu hiç bir zaman unutmamalıyız ki öğrenilmiş
bir yanlışı düzeltmek yeni bir şey öğretmekten çok daha zordur.
¢Bu yöntemle okuma yazma
çalıştığınız öğrencinize sessizleri sezdirirken kesinlikle ve kesinlikle bir
sessizi yanına gelen bir ünlüyle çıkartılması gibi bir yanlışa düşülmesine izin
vermeyin.Çocukla çalışan kişileri bu konuda mutlaka örnekleri ile gösterip
anlatarak bilgilendirin.
¢ÖRNEK:
Türkçede
a-e-ı-i-o-ö-u-ü gibi sesleri ağzımızdan bir defada ve zorlanmadan
çıkarabiliriz.Bunlar sesli harflerdir.
f,s,t,k,ç,ş,h,p gibi harfleri çocuğa
sezdirmeye çalışırken anne babaların en çok düştüğü hata bu seslerin yanına sesli bir harf ekleyerek
öğrenciye sezdirmeye çalışmalarıdır.Türkçede
‘ TE ’ diye bir harf yoktur . ‘ TE ’ bir
hecedir.Eğer siz çocukla T sesini çalışırken TE olarak sesletim yaparsanız
çocuk TA,TI,Tİ,TO,TÖ,TU,TÜ hecelerini
seslendirmede sorun yaşayacaktır.
¢Yanlış öğrenmesinden
kaynaklanan sorun nedeniyle TA hecesini okurken TEA TI hecesini okurken TEI ,Tİ
hecesini okurken TEİ, TO hecesini okurken
TEO olarak okumaya çalışacaktır.
¢Dikkat etmeniz gereken
bir diğer nokta bol bol tekrar yapmanız gerektiğidir.Tekrarları rutin ve sıkıcı
olmaktan uzaklaştırmak için,Tombala,ses,hece,sözcük,cümle çarkları,
mıknatıslı tahta,renkli kalemler,bilgisayar
da özel olarak okuma yazma eğitimi için hazırlanmış programlar,çocuğunuzun
odasına kuracağınız ayaklı bir yazı tahtası v.b yaralanabilirsiniz.
¢Öğretmen tarafından
verilen ödevlerin yapılması sırasında mutlaka çocuğunuza eşlik edin ya da eşlik
edecek yardımcı birini bulun.Zira bu yöntemle okuma yazma öğretimi çalışılan
öğrenme güçlüğü olan bir çocuk için önemli olan
¢Etkili bir çalışma
stratejisi geliştirmek.Sadece önüne konulanı kopya etmesi asla bizim için
yeterli değil.Öğrenci yazarken ne yazdığını sormak,okutmak,yanlış yapıyorsa
anında düzeltmek ve sık sık tekrarlar yaptırarak aktif ve etkin bir çalışma
süreci sağlamak zorundayız.
¢Dikte çalışmaları bu
sürecin çok önemli bir parçası okuma ve yamayı senkronize bir şekilde
götürebilmek için mutlaka çocuğun söylene ses,hece,kelime ve cümleleri bağımsız
olarak yazma çalışmaları ile desteklenmesi gerekli.
¢Artikülasyon problemi
olan çocukların özellikle tam öğrenmelerinin kontrolünü söyleneni yazma
çalışmaları sırasında daha sağlıklı olarak ölçebiliyoruz.
¢Ses Temelli Cümle
Yöntemi’nde seslerden hecelere, hecelerden kelimelere, kelimelerden cümlelere
ulaşılmaya çalışılmaktadır. Öğretilecek sesler öğretim sırasına göre gruplanmış
ve yeni hece ve kelimeler bu ses gruplarına uygun olarak oluşturulmaya çalışılmıştır.
Ses grupları ise sırasıyla şu şekildedir. 1. Grup: e, l, a, t ; 2. Grup: i, n,
o, r, m ; 3. Grup: u, k, ı, y, s, d ; 4. Grup: ö, b, ü, ş, z, ç ; 5. Grup: g,
c, p, h ; 6. Grup: ğ, v, f, j.
¢Bireşim yönteminin özel
eğitim öğrencilerine uygulanmasının ses temelli cümle yöntemine göre avantajı
gruplanmış bir sırada programlı olarak gitmek yerine öğrencinin artikülasyon
sorunu yaşamadığı bir ses ile başlayıp devam edebilme kolaylığıdır.
¢Okuma yazma öğretiminde
kullanılan yöntemlerin okuma ve yazma becerilerini geliştirme, okuryazar
bireyler yetiştirme gibi amaçlara hizmet edip etmediğini araştıran birçok
çalışmaya rastlamak mümkündür. Literatür incelendiğinde uygulanan diğer ilk
okuma ve yazma öğretim yöntemleri de dahil olmak üzere pek çok bilimsel
araştırmaya ulaşmak mümkündür.
¢Şu tartışmasız bir
gerçek ki özel eğitim öğrencileri ile okuma yazma çalışırken her çocuğun
bilişsel,duyuşsal,fiziksel özelliklerini dikkate alarak çocuğa göre bir yöntem
belirlemek
her zaman için en doğru seçim olacaktır.
¢Öğrenemeyen çocuk
yoktur…
¢Yanlış seçilmiş yöntem
ve araçlar ,
¢Yanlış seçilmiş amaçlar
vardır.
¢Okuma yazma olgunluğuna
ulaşmayan bir çocukla hangi yöntemi ve aracı kullanırsanız kullanın başarıya
ulaşmak mümkün olmayacaktır.
¢Okuma yazma
becerilerinin gelişmesi için, çocukların dilsel becerileri, görsel ve işitsel
algı, motor becerileri, sayı bilgisi, verilen yönergeleri izleyebilme ve
anlayabilme gibi becerilerinin gelişmesi gerekmektedir. Bu becerilerin
gelişmesine yönelik eğitim programlarında şu tür etkinlikler hazırlanabilir.
1. Dil Becerisi: Okumaya hazırlık için en
önemli beceridir. Çocuklar, okuma yazmaya başlamadan önce dinlemeyi ve
konuşmayı öğrenmektedirler. İfade edici dili geliştirmek için, çocuğun diğer
çocuklarla iletişime geçebileceği, kendi duygu ve düşüncelerini ifade
edebileceği, deneyimlerini ve izlenimlerini paylaşabileceği uygun ortamlar
hazırlanmalıdır. Örneğin; hikaye okuma, hikaye tamamlama, yeni bir hikaye
oluşturmaya teşvik, şiir okuma ve dinleme, açık hava oyunları, inceleme
geziler, dramatik oyunlar, fen doğa çalışmaları, kitap resimlerinin veya
çocukların kendi yaptıkları resimlerin yorumlanması gibi etkinlikler çocuklarda
ifade edici dilin gelişmesini sağlamaktadır. 18, 19 Okul öncesi dönemde çocuğun
kendi yaptığı çizimler, alfabe ve onun sesleri üzerinde çocukla konuşulması,
çocuğun bildiği öykülerin okunması gibi etkinlikler okuma olgunluğunda gerekli
olan ifade edici dilin gelişmesine katkıda bulunmaktadır
.
¢2. Görsel Algı: Görsel algının bir
boyutu olan küçük detayların fark edilmesi okuma olgunluğunun kazanılmasında
önemli bir yere sahiptir. Bu alan ile ilgili beceriler okuma yazma ile ilgili
etkinliklere temel oluşturmaktadır. 20 Okul öncesi eğitim programlarında yer alan,
nesne resim arasındaki benzerlik veya farklılıkları bulma, geometrik şekillerin
ya da resimlerin eşleştirilmesi, renk ayırt etme, şekil zemin ilişkisini ayırt
etme gibi etkinlikler görsel ayırt etmeye yöneliktir. Bu etkinlikler çocukların
harf-kelime analizi yapmalarını sağlayarak, kelime biçimlerini tanıma ve
kelimeleri analiz etme, becerilerinin gelişimini desteklemektedir. Çocukların,
harfleri ve sesleri ayırt edebilme becerilerinin gelişimi kelimeler ve
cümlelerin birbirine bağlanmasını yardımcı olmaktadır. Çizme, boyama, resim
yapma ve yaptığı resimlerdeki olayları ve konumları anlatma gibi etkinlikler
ise görsel motor algısını geliştirmeye yöneliktir. Bu tür etkinlikler
çocukların dil deneyimleri kazanma, yer-yön tayin etme, el göz koordinasyonu
kurma gibi okuma yazma için gerekli olan becerilerin gelişimini sağlamaktadır (Wifret,1993:23)
İlkokula hazırlıkta temel olan
becerilerin gelişimini desteklemeye yönelik çalınmalar:
¢Görsel Algı Çalışmaları:
El-göz koordinasyonu, şekil-zemin ayrımı, şekil sabitliği, mekânda konum,
mekânsal ilişkiler, hız, vb.
¢İşitsel Algı Çalınmaları
(Fonolojik duyarlılık): Dinleme, konuşma, sesleri hissetme, ayırt etme, aynı
sesle başlayan ve biten kelimeler üretme vb.
¢Dikkat ve Hafıza
Çalışmaları: Benzerlikleri ve farklılıkları bulma, akılda tutma, hatırlama vb.
¢Temel kavram çalınmaları
(Program kitabındaki kavram listesinde bulunan ve diğer gerekli görülen
kavramlar ile ilgili çeşitli çalışmalar)
¢Problem çözme ve tahmin
çalışmaları
¢Kalem kullanma ve el
becerisi çalışmaları (kalemi doğru tutabilme, kalem kontrolü ve doğru
kullanabilme, bunlara ek olarak çizme, boyama, kesme, katlama, yoğurma,
yapıştırma vb.)
¢Özbakım
becerilerini geliştirme çalışmaları
¢Güven ve bağımsız
davranış geliştirme çalışmaları
¢Sosyal-duygusal olgunluk
geliştirme çalışmaları
¢Okuma-yazma farkındalığı ve
motivasyon geliştirme çalışmaları
¢Duyu eğitimi çalışmaları
¢Nefes ve ritim
çalışmaları vb.
