DİL GELİŞİMİ İLE İLGİLİ ÇALIŞMALAR

DİL GELİŞİMİ İLE İLGİLİ ÇALIŞMALAR
1. AŞAMA : Nefes kontrolü alıştırmaları
AMAÇ: Nefes kontrolünü sağlayabilme
Davranışlar :
· 3- 5 saniye süreyle nefesini tutar.
· “Nefes al” komutuyla derin nefes alır, nefesini 20 sn tutar.
· Derin nefes alır, nefesini kontrollü biçimde bırakır.
· Ağız hizasında tutulan kağıdı üfleyerek uçurur.
· Verilen flütü duyulacak şekilde çalar.
· Verilen flütü belirlenen süre kadar çalar.
· Ucuna aparat takılmış balona üfler. (Gergin hale ulaşıncaya kadar)
· Ucuna aparat takılmış balonu şişirir.
· Şişirdiği balonu, ağzında, havasını indirmeden tutar.
2. AŞAMA: Sesiletim yolu kasları ile ilgili koordinasyon alıştırmaları
AMAÇ - 1 : Çene kontrolünü sağlayabilme
Davranışlar:
· 3- 5 saniye süreyle yardımla çenesini açık tutar.
· 3 – 5 saniye süreyle çenesini açık tutar.
· Belirtilen sürede çenesini açık tutar.
· Belirtilen sürede çenesini kapalı tutar.
· Sözel yönerge ile çenesini açar.
· Sözel yönerge ile çenesini kapatır.
· Bağımsız olarak çenesini titretmeden açık tutar ve titretmeden kapatır.
· Model alarak çenesini açar, kapatır, açama kapama hızını ve aralığını modele göre ayarlar.
· Verilen uygun büyüklükteki yiyeceği ısırarak koparır. (havuç, elma vb.)
AMAÇ – 2 : Dudaklarını kontrollü biçimde tutabilme
Davranışlar:
· Yardımla dudaklarını kapalı tutar.
· Dudaklarını istenilen süre kadar kapalı tutar.
· Dudaklarını istenilen süre kadar titretmeden kapalı tutar.
· Verilen uygun nesneyi (pipet, kürdan, abesten) istenilen süre kadar dudaklarıyla yardımla tutar.
· Verilen uygun nesneyi (pipet, kürdan, abesten) istenilen süre kadar dudaklarıyla bağımsız olarak tutar.
· Hijyeni sağlanmış yüzeyleri taklidi öper.
· Verilen sıvıyı yardımla bardaktan içer.
· Verilen sıvıyı dökmeden bardaktan bağımsız olarak içer.
· Bardak içinde verilen sıvıyı pipetle dökmeden içer.
· Verilen uygun büyüklükteki katı yiyeceği dökmeden yer.
AMAÇ – 3 : Dilini kontrollü biçimde kullanabilme
Davranışlar:
· Dilini dışarı çıkarır.
· Dilini yardımla 3 – 5 saniye düz biçimde dışarıda tutar.
· Dilini komutla dışarı çıkarır.
· İstenilen süre kadar dilini düz biçimde dışarıda tutar.
· Çene ve dudaklar kapalı biçimde dilini içeride tutar.
· Sözel yönerge ile dilini sağa doğru dışarı çıkarır.
· Sözel yönerge ile 3 – 5 saniye süre ile dilini sağa doğru çıkararak tutar.
· Sözel yönerge ile istenilen süre kadar dilini sağa doğru çıkararak tutar.
· Sağ dudak kenarına konulan yiyecek parçacığını diliyle alır.
· Sözel yönerge ile dilini sola doğru dışarı çıkarır.
· Sözel yönerge ile 3 – 5 saniye süre ile dilini sola doğru çıkararak tutar.
· Sözel yönerge ile istenilen süre kadar dilini sola doğru çıkararak tutar.
· Sol dudak kenarına konulan yiyecek parçacığını diliyle alır.
· Sözel yönerge ile dilini aşağı doğru çıkarır.
· Sözel yönerge ile dilini aşağı doğru çıkarır, 3 – 5 saniye tutar.
· Sözel yönerge ile dilini aşağı doğru çıkarır, istenilen süre kadar tutar.
· Dudak altına konulan yiyecek parçacığını diliyle alır.
· Sözel yönerge ile dilini yukarı doğru çıkarır.
· Sözel yönerge ile dilini yukarı doğru çıkarır, 3 – 5 saniye tutar.
· Sözel yönerge ile dilini yukarı doğru çıkarır, istenilen süre kadar tutar.
· Dudak üstüne konulan yiyecek parçacığını diliyle alır.
3.AŞAMA: Ses perdesi ile ilgili alıştırmalar.
AMAÇ : Sesin gücünü tonunu ve perdesini ayarlayabilme
KISA DÖNEMLİ AMAÇ: Vokal sesleri anlaşılır ve işitilir biçimde çıkarabilme
Davranışlar:
· “A” sesini çıkarmak için; ağız açıklığını dişler arası baş parmak büyüklüğünde ayarlar.
· “A” sesini çıkarmak için; dudaklar arasını iki parmak büyüklüğünde ayarlar.
· “A” sesini çıkarmak için; dil ucunu alt dişlere dokundurur.
· “A” sesini çıkarmak için; dilin ortasını hafif çukur vaziyete getirir.
· “A” sesini ağız açıklığını dişler arası bir baş parmak dudaklar arası iki parmak olacak şekilde dil ucu alt dişe dokunmuş ortasının hafif çukur vaziyette tutarak yardımla çıkarır.
· “A” sesini ağız açıklığını dişler arası bir baş parmak dudaklar arası iki parmak olacak şekilde dil ucu alt dişe dokunmuş ortasının hafif çukur vaziyette tutarak bağımsız olarak çıkarır.
· “O” sesini çıkarmak için; dudaklarını muntazam bir daire yuvarlaklığına getirir.
· “O” sesini çıkarmak için; dil ucunu alt dişine temas ettirir.
· “O” sesini çıkarmak için; çenesini birbirine yaklaştırır.
· “O” sesini dudaklarını muntazam bir daire yuvarlaklığına getirir, dil ucu alt dişe temas ettirir. Çenesini birbirine yaklaştırarak nefesini serbest bıraktırarak yardımla çıkartır.
· “O” sesini dudaklarını muntazam bir daire yuvarlaklığına getirir, dil ucu alt dişe temas ettirir. Çenesini birbirine yaklaştırarak nefesini serbest bıraktırarak bağımsız olarak çıkartır.
· “U” sesini çıkarmak için; dil ucunu alt dişlerin gerisinde tutar.
· “U” sesini çıkarmak için; dilin gerisini yumuşak damağa doğru kaldırır.
· “U” sesini çıkarmak için; dudaklarını yuvarlak ve kırışık tutar.
· “U” sesini çıkarmak için; dudaklarını ileri doğru uzatır.
· “U” sesini çıkarırken; dil ucunu alt dişlerin gerisinde, dil gerisi yumuşak damağa doğru kalkıp, dudaklar yuvarlak kırışık ve ileri doğru uzanmış vaziyette nefesini serbest bırakır.
· “I” sesini çıkarmak için; dilini geriye çeker.
· “I” sesini çıkarmak için; dil kaslarını gergin tutar.
· “I” sesini çıkarmak için; dil gerisini yumuşak damağa doğru kaldırır.
· “I” sesini çıkarmak için; dudaklarını kenarlara doğru çeker.
· “I” sesini çıkarırken; dilini geriye, dil gerisini yumuşak damağa doğru kaldırır, dudakları kenarlara doğru çekerek nefesini serbest bırakır.
· “E” sesini çıkarmak için; dil ucunu alt dişlere dokundurur.
· “E” sesini çıkarmak için; dil önünü sert damağa doğru kaldırır.
· “E” sesini çıkarmak için; dudaklarını kenara doğru çeker.
· “E” sesini çıkarmak için; ağız açıklığını bir parmak yüksekliğinde ayarlar.
· “E” sesini çıkarırken; dil ucunu alt dişe, dil önünü sert damağa dokundurur, dudaklarını kenarlara doğru çekerek ağız açıklığını bir parmak yüksekliğinde ayarlar nefesini serbest bırakır.
· “İ” sesini çıkarmak için; ağız ve dil kaslarını gergin tutar.
· “İ” sesini çıkarmak için; dil ucunu alt dişlerin gerisine yapıştırır.
· “İ” sesini çıkarmak için; dil önünü sert damağa yapıştırır.
· “İ” sesini çıkarmak için; dudakları yayvan konuma getirir.
· “İ” sesini çıkarmak için; dişlerini kapalı konumda tutar.
· “İ” sesini çıkarırken; ağız-dil kaslarını gergin, dilini alt dişlerinin gerisinde sert damağa yapışmış, dudaklarını yayvan, dişlerini kapalı konumda tutarak nefesini serbest bırakır.
· “Ü” sesini çıkarmak için; dil ucunu alt dişlerin gerisine yapıştırır.
· “Ü” sesini çıkarmak için; dudaklarını yuvarlak ve kırışık tutar.
· “Ü” sesini çıkarmak için; dilin gerisini yumuşak damağa doğru kaldırır.
· “Ü” sesini çıkarırken; dil ucunu alt dişlerin gerisine yapıştırır, dudaklarını yuvarlak ve kırışık tutar, dilin gerisini yumuşak damağa doğru kaldırarak nefesin serbest tutar.
· “Ö” sesini çıkarmak için; dil ucunu alt dişlere dokundurur.
· “Ö” sesini çıkarmak için; dilini gergin hale getirir.
· “Ö” sesini çıkarmak için; dilini yumuşak damağa doğru kaldırır.
· “Ö” sesini çıkarmak için; ağzını açık tutar.
· “Ö” sesini çıkarmak için; dudaklarını yuvarlak konuma getirir.
· “Ö” sesini çıkarırken; dil ucunu alt dişe dokundurur, gergin hale getirerek yumuşak damağa doğru kaldırarak ağız açık ve dudaklar yuvarlak konumda nefesini serbest bırakır.
SES PERDESİ, ESNEKLİĞİ VE TONLAMA İLE İLGİLİ ALIŞTIRMALAR:
Konuşmanın Meydana Gelişi:
Konuşmanın meydana gelişi ile ilgili organlar yalnızca dudaklar ve dil değildir. Ses organları; diyafram, akciğerler, nefes borusu, gırtlak (ses telleri dahil) boğaz, burun ve ağızdır. Bütün bu organlar akciğerlerden dudaklara kadar uzan bir tüp biçiminde yer almaktadır. Tüpün gırtlağın üzerindeki yer alan kısmı ses iletim yolu olarak isimlendirir. Gırtlak, burun, ağızdan itibaren ses yolunun şekli dilin, dudakların ve diğer parçaların hareketin sebebiyle çok çeşitli olabilir. Konuşmanın meydana gelebilmesi için gerekli olan enerji kaynağı, nefes verdiğimiz zaman ciğerlerden çıkan hava akımıdır.
Sesin Perdesi İle İlgili Çalışmalar:
Sesin perdesi ile ilgili bozukluklar, konuşma sesini güç ve ton yönünden de etkiler. Bu bakımdan ses perdesi bozuklukları yönünden durması gerekir. Olması gerekenden fazla tiz ses, ses bantlarının rahat kullanılmamasından kaynaklanır. Bu bakımdan konuşma dilimizde hangi sesleri olağan dışı tiz ve pes çıkarıldığını belirleyerek gevşetme çalışmaları yapılması gerekir.
Çocuk Tiz Ses Çıkarıyorsa;
a-) Artikülasyon tekniği ile uzun bir “a” sesi çıkartılır. Böylece tizlik seviyesi bulunur.
b-) Öğretmen kendisi öğrencinin çıkardığı perdeye yakın uzun bir “a” çıkarır, öğrencinin bu sesi duyması sağlanır. Öğrenci dinlerken öğretmen çıkardığı bu sesi pesleştirir. Aradaki fark öğrenciye anlatılır.
c-) Örnek sesi çocuğun taklit etmesi istenir.(tizden pese doğru çıkartılan ses )
d-) Uygun peslikte bir ses çıkarma başarıldığında bu ses esas alınarak diğer seslere bağlama çalışması yapılır.
Çocuk Olağan Dışı Pes Ses Çıkarıyorsa;
a-) Tiz ses çalışmasındaki aşamalar tersine yapılır.
b-) Gırtlağa parmakla iki yandan bastırılarak gergin hale getirilir, böylece gergin durumda çıkarılan ses tiz olur.
Sesin Esnekliğiyle İlgili Çalışmalar:
Konuşma sesi esnekliği üç ayrı yönden ele alınır. Bunlar hız, duraklama ve monotonluktur.
A-HIZ: Olağan dışı hızla yapılan konuşmalar aynı olumsuz etkiyi yapar. Bu nedenle konuşma hızının önemi anlatılıp konuşma alıştırmalarıyla pekiştirilir.
B- DURAKLAMA:Konuşmalardaki olağan dışı duraklamalarda dinleyen üzerinde olumsuz etkiler yapar. Duraklamalar süre bakımından da fazlalık için kullanıldığı gibi yersiz duraklamalar içinde kullanılır. Konuşmalarda duraklamanın önemi de çocuğa anlatılır, pekiştirilir.
C- MONOTONLUK: Monotonluk aynı hızla aynı şiddet aynı perde ve vurgusuz konuşmalar için kullanılan bir terimdir. Kelimelerdeki vurgulara dikkat çekmenin önemi anlatılarak pekiştirilir.