EDİMSEL KOŞULLANMA (Burrhus Frederic Skinner)

EDİMSEL KOŞULLANMA (Burrhus Frederic Skinner)
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Klasik koşullanma yoluyla öğrenmeyi 
sağlamak için, yapılan bir davranışa 
neden olan uyarıcının bilinmesi 
gerekir. Oysa insan davranışlarına 
neden olan uyarıcıları her zaman 
tahmin etmek mümkün değildir. 
İnsanlar çevrelerinde bulunan çeşitli 
nesnelerle etkileşim kurarak farklı 
davranışlarda bulunurlar.
Edimsel koşullanma, interaksiyon içinde bir öğrenmedir.

Skinner’e göre, tepkisel ve 
edimsel olmak üzere iki çeşit 
davranış vardır. Tepkisel 
davranışa neden olan uyarıcı 
her zaman bilinirken, edimsel 
davranışa neden olan uyarıcı 
çok belirgin değildir.


Tepkisel davranış: Bilinen bir 
uyarıcı tarafından oluşturulur. 
Örneğin; etin salya meydana 
getirmesi. Tüm refleksler 
tepkisel davranışa bir örnektir 
Karanlıkta göz bebeğinin 
büyümesi bir tepkisel 
davranıştır.

Edimsel davranış: Bilinen bir 
uyarıcı tarafından 
oluşturulmaz; organizma 
tarafından ortaya konur ve 
sonuçları tarafından kontrol 
edilir.

Klasik koşullanmada önce uyaran 
vardır ve organizma ona tepki 
gösterir.
(U-T)

Edimsel davranışta önce 
tepki yapılır sonra tepkinin 
doğurduğu uyarıcı gelir.
(T-U)


Skinner deneyinde, edimsel 
davranış olarak maniveleya 
basmayı kullanmıştır. Aç olan 
hayvan, manivelaya basarak 
yiyeceği elde eder, yiyeceği 
elde eden hayvan manivelaya 

basma davranışını sürdürür.




Davranış sonucunda 
organizmanın hoşuna giden bir 
durum ortaya çıkar. Örneğin yeni 
aldığınız bir kazağı giydiğiniz 
zaman arkadaşlarınız “Kazağın 
çok güzel, sana çok yakışmış” 
derse, o kazağı giyme davranışınız 
devam eder.



Davranışın sonucunda 
organizmanın hoşuna 
gitmeyen bir durum ortaya 
çıkar. Yeni kazağınızı giydiğiniz 
gün değer verdiğiniz bir 
arkadaşınız size yakışmadığını 
söylerse, o kazağı giymek 
istemezsiniz.


Skinner’e göre bir davranışın sonucu, 
organizma için hoşa giden, olumlu bir 
durum yaratıyorsa, o davranışın tekrar 
ortaya çıkma olasılığı artar.
Davranışın arkasından olumlu 
uyarıcı verilerek yapılan 
koşullamaya edimsel koşullama 
denir.

Bu tür koşullamada, davranışı 
izleyen ve organizma üzerinde 
hoşa gidici bir etki yaratarak, 
davranışın (edimin) ortaya 
çıkma olasılığını artıran 
uyarıcılara pekiştireç denir. 
Diğer bir deyişle pekiştirilen 
davranış öğrenilir.

Bir davranışın arkasından gelen 
ve organizma için hoşa gitmeyen 
bir durum yaratan uyarıcılar ise 
cezadır. Ceza davranışı zayıflatır 
ya da belli bir süre için 
durdurur.


Pekiştireçler olumlu ve olumsuz olmak 
üzere ikiye ayrılmaktadır. Bir davranış, 
organizmanın hoşuna gidecek bir 
uyarıcının doğrudan verilmesi ile 
pekiştiriliyorsa, buna olumlu pekiştirme 
denir. Sınıfta bir soruyu doğru 
cevaplandıran öğrenciye yaşına göre, 
aferin denmesi, başının okşanması, (+)
puan verilmesi, gülümsenerek 
onaylanması birer olumlu pekiştirmedir.


Organizma hoş olmayan bir durumdan 
kurtarılarak da davranış pekiştirilebilir. Bu 
tür pekiştirmeye olumsuz pekiştirme denir. 
Bir öğrenci evindeki aile kavgalarından, 
sorunlarından kaçmak için okula geliyorsa, 
okul bu öğrenci için olumsuz pekiştireçtir. 
Çünkü öğrenci okula gelerek kendisine acı 
veren sorunlardan kurtulmakta ve rahat 
etmektedir.
rahatsız edici yüksek sesler, elektrik şoku ,ütü vs...

Olumsuz pekiştireçe örnekler:
* Bir öğretmen her dersin başında, geçen dersteki konu ile ilgili öğrencileri sözlü 
yoklamaktadır. Özellikle çalışmayan öğrencileri seçip soru sormaktadır. 
Öğrenciler bu sıkıcı durumdan kurtulmak için her derse çalışarak gelmektedirler.
* Otobüslerdeki hız kayıt ve kontrolü sağlayan cihaz 90 km hızı geçince ses 
çıkarmaya başlamaktadır. Aynı şekilde yeni arabalarda emniyet kemeri 
bağlanmadığı sürece giderek şiddeti artan bir ses sürücüyü rahatsız etmektedir. 
Sürücüler bu sesten kurtulmak için hız kontrolünü ve kemer bağlamayı 
öğrenmektedirler.
* Kaba davranan, çalışmayan çocuklara nazik davranma ve çalışma davranışlarını 
öğretmek için onları olumsuz ortamlarda çalışma ve bulunmaya zorlamak, 
istenilen davranışlar yapılınca ortamdan kurtarmak olumsuz pekiştireçtir.
* Sporcuların doping yapmalarını engellemek için, doping yaptığından 
kuşkulanılan sporcudan sürekli idrar alarak analiz etmek, sporcuyu caydıracaktır.
Sigaralı, pis kokulu, aşırı disiplinli, gürültülü, azar ve söylenmenin olduğu 
ortamlardan kurtulmak için istenilen davranışların yapılmasını istemek…


Unutmamak gerekir ki, hem olumlu 
hem de olumsuz pekiştirme 
organizmanın hoşuna giden bir etki 
yaratır ve davranışın tekrar ortaya 
çıkma olasılığını artırır. Pekiştireçler 
yoluyla birey istendik ve istenmedik 
davranışlar öğrenebilir. Bu nedenle 
pekiştireçler çok dikkatli kullanılmalı 
ve doğru davranışlar pekiştirilmelidir.

Yapılan bir davranışın sonucunda, organizma için 
olumsuz bir durum yaratan uyarıcılara ceza denir. 
Ceza da pekiştireç gibi iki türlüdür.
Birinci tip cezada davranışın arkasından olumsuz 
uyarıcı doğrudan doğruya verilir. Çocuğun yaptığı 
bir davranış nedeniyle dövülmesi, azarlanması... 
İkinci tür cezada ise ortamda bulunan olumlu bir 
uyarıcı ortamdan çekilirek, organizma için 
olumsuz bir durum yaratılır. Çocuktan sevgiyi 
esirgeme, teneffüse çıkmayı yasaklama, 
arkadaşlarından ayırma...


Pekiştireç davranışı 
güçlendirirken, ceza zayıflatır ya 
da belli bir süre için durdurur. 
Ceza davranışı kısa zamanda 
durdurduğu ve uygulaması kolay 
olduğu için öğretmenler ve 
ebeveynler tarafından sıkça 
kullanılmaktadır.



Ceza, istenmedik 
davranışların bastırılmasında 
etkili olabilir. Ancak davranış 
değişikliğine neden olmaz. 
Diğer bir deyişle istenmedik 
bir davranışı istendik yönde 
değiştirmez. 
Cezanın diğer bir olumsuz 
yönü ise saldırgan 
davranışlara neden olmasıdır.


Olumsuz pekiştirme ile ceza, çoğu 
zaman karıştırılmakta birinin 
yerine kullanılmaktadır. Oysa, 
olumsuz pekiştirmede, olumsuz 
pekiştireçler ortamdan 
çıkartılırken, cezada olumsuz 
pekiştireçler ortama konur. 
Olumsuz pekiştirmede, davranışın 
tekrar edilme olasılığı artarken, 
ceza, davranışı durdurur.

Premack ilkesi: Büyükannenin Kuralları 
Çok sık görülen (tercih edilen) davranış 
pekiştireç olarak kullanılarak, az gösterilen 
(tercih edilmeyen) davranış ortaya çıkarılmaya 
çalışılır. Örneğin, sebze yemeğini sevmeyen, 
ancak tatlıyı çok seven bir çocuğa, sebze 
yedirmek için “Sebze yemeğini bitirdikten 
sonra, tatlı yiyebilirsin” denebilir. 
“Şu kadar yazı yazarsanız, teneffüse 
çıkabilirsiniz” şeklinde okulda da çok kullanılır.