UYGUN DAVRANIŞLARIN ARTIRILMASI

 

UYGUN DAVRANIŞLARIN ARTIRILMASI

Uygulamalı davranış analizinin temel hedefleri

1.Öğrencilere yeni davranışlar kazandırmak,
2.Öğrencilerin mevcut davranışlarını artırmak,
3.Öğrencilerin uygun olmayan davranışlarını önlemek,
4.öğrencilerin uygun olmayan davranışlarını azaltmak/ ortadan kaldırmak,
5. Davranış değişikliklerinin kalıcılığını sağlamak,
6.Davranış değişikliklerinin genellemesini sağlamak.

PEKİŞTİRME
Edimsel koşullama kuramına göre insanların davranışları, davranış öncesi ve sonrası çevresel durumlara bağlı olarak şekillenmektedir. Bu kurama göre davranış sonrası durumlar olumsuz ise, o davranışın ileride tekrarlanma olasılığı azalır.
Bir davranışın sonuçları, birey için olumlu, yani, hoşnutluk duymayı sağlayıcı özellikte ise, o davranışın ileride tekrarlanma olasılığı artar,
bu durumdaki sürece pekiştirme denir.
Uygun davranışların artması için pekiştirilmesi ve davranış ile davranışın sonucu arasında işlevsel bir ilişkinin kurulması gerekmektedir.
Eğer davranışta artış gözlenmiyorsa, pekiştirme söz konuşu değildir.

PEKİŞTİRME ÇEŞİTLERİ
Olumsuz Pekiştirme: davranış sonrasında bireyi rahatsız eden bir durumun ortadan kalkmasının veya ortaya çıkmasının engellenmesinin, o davranışın ileride yapılma olasılığım artırmasıdır.

Olumsuz pekiştirmenin kullanılmasında bazı sınırlılıklar vardır.
Çocuğun kaçma ya da kaçınma davranışı göstermesi için belli durumlardan  hoşnutsuzluk duyması gerekir.

OLUMLU PEKİŞTİRME

Olumlu pekiştirme, davranış sonrasında bireyin hoşuna giden bir uyaranla karşılaşmasının, o davranışın ileride yapılma olasılığının artırmasıdır.
Olumlu pekiştirmede yer alan uyarana pekiştireç denilmektedir.
Günlük yaşamda ve eğitim ortamlarında, pek çok uygun olmayan davranış, farkında olunmadan, olumlu pekiştirme süreciyle pekiştirilmektedir.
Eğitimciler, uygun olmayan davranışları yanlışlıkla pekiştirmekten kaçınmalı ve bu konuda aileleri uyarmalıdır.

BİRİNCİL PEKİŞTİREÇLER
Birincil pekiştireçler, herhangi bir öğrenme yaşantısı olmaksızın birey davranışları üzerinde etkisi olan hava, su, yiyecek, içecek, sıcaklık, uyku, hareket gibi yaşamsal önem taşıyan uyaranlardır.
Eğitim ortamlarında birincil pekiştireçler, genellikle, küçük yaşlardaki ya da ileri derecede ve çok özürlü öğrencilerde kullanılmaktadır.

Birincil pekiştireçlerin kullanımı ile ilgili önerilerin sıralanması:
Öğretilen her bir beceri ya da davranış için etkililiği bilinen farklı birincil pekiştireçler kullanılır.
• Kısa eğitim oturumlarında farklı birincil pekiştireçlerin kullanımına yer verilir.
• Doyum oluştuğunda bunu ortadan kaldırmanın en uygun yolu, kullanılan birincil pekiştirecin alternatifini bularak onunla değiştirmektir.
Doğru tepkiler için verilen birincil pekiştireç miktarı olabildiğince düşük tutulabilir.
• Doğru tepkiler için verilecek birincil pekiştireçler için öğrenciye seçenek sunma şeklinde bir düzenleme yapılabilir.
Öğrenci beceri ya da davranışta ustalaştıkça, her bir doğru tepki yerine birkaç doğru tepkide bir birincil pekiştireç verilmeye başlanabilir ve giderek pekiştirme seyrekleştirilebilir.

• Pekiştireç seçimi yapılırken öğrencinin özellikleri ve özel durumu göz önünde tutulur.
• Kullanılacak birincil pekiştireçler öğrenci için belirlenen hedef davranışın öğretimine doğal fırsatlar yaratacak şekilde belirlenebilir.
• Seçilen pekiştirecin öğrenci için belirlenen hedef davranışın öğretimine engel oluşturmaması veya öğretimi kesintiye uğratmaması sağlanmalı.

İKİNCİL PEKİŞTİREÇLER


İkincil pekiştireçler, bir etkili pekiştireç ile bir etkisiz uyaranın bir arada bulunmasıyla pekiştirici etki kazanmış uyaranlardır,
ikincil pekiştireçlerin eğitim ortamlarındaki yararları şöyle sıralanabilir:
a) Doyuma ulaşmadan dolayı etki azalması olasılığının düşük olması,
b) Kolay kontrol edilebilmesi,
c) Değişik yaş gruplarına göre kolayca uyarlanabilmesi,
d) Günlük etkinlikler içinde rahatlıkla yer verilebilmesi

İkincil Pekiştireçler;

Sosyal pekiştireçler,
Nesnel pekiştireçler,
Etkinlik pekiştireçleri ve
Sembol pekiştireçler olmak üzere  dört grupta toplanmaktadır.

PEKİŞTİRME TARİFELERİ

Pekiştirmenin etkili olabilmesi için, pekiştireçler, etkili bir pekiştirme tarifesine bağlı olarak sunulmalıdır.
Pekiştirme tarifesi, uygun davranışı izlemesi gereken pekiştirmenin zamanına, sıklığına ve miktarına ilişkin planlamanın önceden yapılması durumudur.
Pekiştirme, bir davranışın sayışı ve/veya süresi göz önünde bulundurularak sürekliden başlayarak hiç pekiştirmemeye doğru farklı şekillerde yapılabilmektedir.

SÜREKLİ PEKİŞTİRME TARİFESİ

Sürekli pekiştirme, artırılması amaçlanan uygun davranışın her meydana gelişinin pekiştirilmesidir.

ARALIKLI PEKİŞTİRME TARİFESİ

Sürekli pekiştirme ile hiç pekiştirmeme arasındaki uygulamalara aralıklı pekiştirme denilmektedir.
Aralıklı pekiştirme, uygun davranışın önceden belirlenen sayıda veya sürede oluşumunun pekiştirilmesi durumudur.

ORANLI PEKİŞTİRME

Pekiştirme, hedef davranışın oluşum sıklığı göz önünde bulundurulanı yapılıyorsa, oranlı pekiştirme olarak  adlandırılmaktadır.
Oranlı pekiştirme, sabit ve değişken oranlı olmak üzere iki şekilde uygulanmaktadır.
Sabit oranlı pekiştirme, uygun davranışın, önceden belirlenmiş olan sabit sayıda tekrarından sonra pekiştirilmesidir.
Değişken oranlı pekiştirme, uygun davranışın, ortalama bir sayı belirlenerek pekiştirilmesidir.


ZAMAN ARALIKLI PEKİŞTİRME
Pekiştirme, hedef davranışın oluşum süresi göz önünde bulundurularak yapılıyorsa, bu  zaman aralıklı pekiştirme olarak adlandırılmaktadır.
Zaman aralıklı pekiştirme, sabit ve değişken olmak üzere iki şekilde uygulanmaktadır.
Sabit zaman aralıklı pekiştirme, hedef davranışın belirlenen zaman içinde oluşmasının pekiştirilmesidir.
Değişken zaman aralıklı pekiştirme, hedef davranışın belirlenen ortalama bir süre içinde oluşmasının pekiştirilmesidir.

PEKİŞTİRME İLKELERİ


Etkili pekiştireç belirleme, etkili pekiştirme uygulaması sürecinin ilk adımıdır.
 Bireye uygun etkili pekiştireç belirlenmediğinde, davranış değiştirme programında basarı sağlanamaz.

Kullanılan pekiştireç çeşitleri ne olursa olsun, pekiştirmenin etkili olabilmesi için pekiştireçlerin bazı ilkelere uygun olarak sunulması gerekmektedir.

Bu amaçla, aşağıdaki ilkelere uyulması önerilmektedir:

• Pekiştireç, kolayca doyuma yol açmayacak özellikte olmalıdır.
•  Pekiştireç, etkili bir pekiştirme tarifesine bağlı olarak sunulmalıdır.
•  Pekiştireç, bireyin özellikleriyle uyuşmalıdır.
•  Pekiştireç, uygulamacı tarafından kolay ulaşılır ve kolay uygulanır olmalıdır
•  Pekiştirecin niteliği ve niceliği, izlediği davranışın önemine uygun olmalıdır.
• Tek düzeliği önlemek amacıyla, pekiştireçler çeşitlendirilmelidir.
• Pekiştirilecek davranışın gerçekleşmesine zemin hazırlamak için ön uyaranlar kullanılarak, çocuğa hangi davranıştan sonra ne elde edeceği anımsatılmalıdır.