SÖNME

SÖNME

Sönme, daha önceden pekiştirilen bir davranıştan pekiştirmenin geri çekilmesi yoluyla hedef davranışın yoğunluğunun ve/veya sıklığının dereceli olarak azaltılması sürecidir. Çocuklar sıklıkla öğretmeninin, anne-babasının veya arkadaşlarının dikkatini çekmek için davranışlarda bulunurlar. Örneğin: Öğrenci sürekli yerinden kalkarak ve sınıfta gezinerek, öğretmeninin “yerine otur” demesi ile geçici bir süre yerine oturur. Bu döngü tekrarlanmaya başlar. Yani çocuk tekrar yerinden kalkar, öğretmen yerine otur der. Burada öğretmenin dikkati çocuğun yerinden kalkma davranışını izlemekte ve bu davranış için olumlu pekiştirme etkisi yapmaktadır. Sönme, uygulayıcının bir pekiştirme biçimi olarak normal koşullar altında dikkati toplayan davranışı görmezden gelmesidir. Bir başka deyişle, davranışı ortadan kaldırmak için, çevrenin davranış üzerinde ki etkisini geri çekmek ve sürdürmemektir. Sönme yalnızca pekiştirme biçimlerinden bazıları ve dikkat elde ederek artmış olan davranışları azaltmada etkilidir. İçsel pekiştireç (parmak emme, kendini uyarma gibi) sağlayan veya saldırganlık gibi kendine ve başkasına zarar verebilecek davranışların azaltılması için sönme uygun bir yöntem değildir. Dikkat çektiği için artıyor gibi görünse bile bedensel saldırganlık davranışı asla görmezden gelinmemelidir. Bu tür davranışları azaltmak için sönmeden daha başka, daha doğrudan teknikler kullanılmalıdır. Sönme uygulamasının etkililiği ile ilgili en önemli faktör tutarlılıktır. Hedef davranışın azaltılmasında sönmenin etkili olabilmesi için davranış her yapıldığında görmezden gelinmelidir. Uygulayıcı ve çocukla ilgili diğer kişilerin de birbirleriyle tutarlı olması kesinlikle şarttır. Pekiştirme kaynağı kontrol edilemiyorsa, hedef davranışın azaltılmasında sönme etkili bir yöntem olmayabilir. Sönme uygun davranışı pekiştirme teknikleri ile birlikte kullanıldığında ve uygun olmayan davranış tutarlı bir şekilde görmezden gelindiğinde bir süre sonra ortadan kalkacaktır. Bu durumda çocuk yalnızca uygun davranışlarının dikkat ve pekiştirme elde ettiğini de görecektir. Sönme, çocukların dikkat elde ettiği için yaptığı uygun olmayan davranışlarının azaltılmasında etkili bir uygulamadır. Fakat bazen çocuk istediği gerçekleşinceye kadar uygun olmayan davranışı yapar. Bu yönüyle uygulayıcılar için sönme kullanmak çok zordur. Uygulayıcı daha önceden pekiştirdiği davranışı görmezden gelmeye başlayınca ne olur? Çocuk uygulayıcının dikkatini elde etmek için davranışının sıklığını ve yoğunluğunu arttırır. Bu sönme patlamasıdır. Sönme patlaması sönme uygulamasının başlamasından sonra hedef davranışın yoğunluğunun veya sıklığının geçici olarak artmasıdır. Ne yazık ki uygulayıcı sönme patlamasını bilmiyorsa, sönme programının etkisiz olduğu hakkında yanlış karar verir. Uygulayıcı sönme kullanmadan önce patlama aşamasında uygun olmayan davranışı görmezden gelip gelemeyeceğine karar vermelidir. Eğer sıklığı ya da yoğunluğu arttığında davranışı görmezden gelmek mümkün değilse sönme kullanmamalıdır. Sönme patlaması sırasında oluşan hedef davranışlarda geçici bir artış olması sönme tekniğinin potansiyel yan etkisidir. Sönme kullanırken bir başka dikkat edilmesi gereken nokta, pekiştirilmemesine rağmen sönme uygulaması sırasında davranışın geçici olarak kendiliğinden geri gelmesidir. Bu durumda en önemli tehlike davranışın yeniden dikkat ya da başka bir pekiştireç elde etmesidir. Sönme tekniğini kullanmak için izlenecek basamaklar: Hedef davranışı izleyen bütün pekiştireçleri belirle. Hedef davranışı izleyen bütün pekiştireçleri geri çek. Hedef davranış her yapıldığında görmezden gel, tutarlı ol. Sönme programı süresince uygun davranışları belirle pekiştir. Kendiliğinden geri gelme ve sönme patlaması gerçekleşirse karar verdiğin süreci uygulamaya devam et. Uygulayıcı dikkatinin uygun davranışları izleyeceğini öğret ve göster. Sönmenin avantajları; Sönme, sözel ya da bedensel zorlama kullanmaksızın uygun olmayan davranışların azaltılmasında etkili olabilir. Çocukla uygulayıcı arasında mücadeleye yol açmaz ve çocuğun benlik saygısı azalmaz. Sönme, bir ceza uygulaması değildir.Sönmenin etkisi dereceli olabilirken etkililik süresi genellikle uzundur. Uygun olmayan davranış görmezden gelinirken uygun olan davranışların pekiştirilmesi sönme sürecinin en önemli öğesidir. Sönme ne zaman etkili olmaz? Hedef davranış izleyen pekiştireçler belirlenemezse, hedef davranışı izleyen pekiştireçlerin geri çekilmesi mümkün değilse, çocukla ilişkide ki diğer kişiler sönme sürecini uygulayamayacaksa, hedef davranışı izleyen arkadaş dikkati kontrol edilemiyorsa, pekiştirme kazaları olasılığı yüksekse, sönme patlaması süresinde çocuğun davranışı görmezden gelinemiyorsa ya da çevrede ki diğer etkenler kontrol edilemiyorsa, hedef davranışı görmezden gelmek tehlikeli ya da uygun değilse.