TEPKİNİN BEDELİ

TEPKİNİN BEDELİ

Tepkinin bedeli, uygun olmayan davranışı izleyen biçimde, belli sayıda yıldız, gülen yüz, para gibi sembollerin sistematik olarak geri alınmasıdır. Tepkinin bedelinin davranışları azaltmak amacıyla kullanılabilmesi için çocuğun daha önce belirli sayıda sembol pekiştireç kazanmış olması gereklidir. Bu uygulamada uygun olmayan davranışın ciddiyeti ile bağlantılı olarak geri alınacak sembol sayısına önceden karar verilir. Tepkinin bedeli uygulamasına yer verildiğinde, çocuğa sözlü ve yazılı olarak bir liste ile her uygun olmayan davranışı için geri alınacak pekiştireç sayısı ve pekiştireç kaybetmesinin sonuçları açıklanmalıdır. Uygulayıcı pekiştireç verme-alma dengesini iyi kurmalıdır. Alınacak hiç pekiştireci kalmamış bir çocuğun borçlanması söz konusu olmamalıdır. Tepkinin bedeli uygulamasının farklı birkaç uygulama biçimi vardır. Birincisinde sembol pekiştirme uygulaması ile birlikte kullanılmaktadır. Bu uygulamada, çocuk uygun davranışları için kazandığı sembolleri, uygun olmayan davranışları yüzünden kaybetmektedir. Bu yolla uygun olmayan davranışların azaltılması hedeflenir. Örneğin: Öğretmen bir gün boyunca derslerde parmak kaldırarak söz isteyen öğrencilere her uygun söz alma davranışı için, tahtada oluşturduğu tabloya bir + işareti koyar ve biriktirdikleri + işaretleri ile istedikleri etkinliklerin ya da nesnelerin (10 dakika süre ile müzik dinleme, oyuncaklarla oynama) değiş tokuşuna izin verir. Uygun şekilde söz almadan konuşan öğrencilerden ise + işaretini siler. Böylece öğretmen uygun davranışı hem pekiştirmiş hem de uygun olmayan davranışlar için tepkinin bedeli uygulamasına yer vermiş olur. İkinci uygulama biçiminde öğrencilere belli bir zaman diliminde kullanacakları bir puan peşinen verilir. Bu puan uygun olmayan davranışları izleyen şekilde geri alınır. Bu süre içerisinde öğrencinin hala puanı kalmışsa bu puanı istediği bir etkinlik, oyuncak ya da yiyecekle değiş tokuş edebilir. Tepkinin bedeli uygulamasının ikinci şekli şu nedenlerle önerilmemektedir: Pekiştireçler hiçbir koşula bağlı olmadan verildiği için uygun davranışları öğretilmesine izin vermez. Çocuğun pekiştireç kazanma şansı olmadığı için puanlar bittikten sonra oluşan uygun olmayan davranışları sonucunda uygulayıcı ne yapacaktır. Bu uygulamada yalnızca uygun olmayan davranışlar üzerinde durulmaktadır. Tepkinin bedelini kullanırken nelere dikkat etmeliyiz? Tepkinin bedeli, hedef davranışın hemen arkasından uygulanmalıdır. Tepkinin bedeli tutarlı uygulanmalıdır. Tepkinin bedeli uygulamasında eksi puanların birikmesine ya da çocuğun borçlanmasına izin verilmemelidir. Çocuk uygun davranışları için sıkça pekiştireç kazanıyor olmalıdır. Pekiştireçlerin geri alınması cezalandırıcı olmamalı ve kişiselleştirilmemelidir. Örneğin: Öğrencinin pekiştireci geri alınırken bağırıp kızarak değil uygun davrandığında tekrar kazanabileceği söylenerek alınmalıdır.Tepkinin bedelinin avantajları; Sembol pekiştirme ve diğer olumlu pekiştirme uygulamaları ile birlikte kullanılabilir. Evde ve okulda kolayca kullanılabilir. Tepkinin bedeli uygulaması davranışları azaltmada hızla etki gösterir. Etkisi uzun dönemlidir. Tepkinin bedeli sürecinde uygulamacı değişmesi gereken davranışlara odaklanır. Tepkinin bedeli sürecinde uygun olmayan davranış ile pekiştirecin geri alınması arasında küçük bir gecikme vardır.