BECERİ ÖĞRETİMİ

 

BECERİ ÖĞRETİMİ

         Bireyin sahip olduğu yeterliliklerine dayalı olarak yapabileceği tahmin edilen veya yaptığı etkinliklerdir.

Öğrenme, birey davranışının öğretimden sonra değişiklik göstermesidir.

Davranış ise, iki ya da daha fazla kişi tarafından güvenilir olarak gözlenebilen ve ölçülebilen belli bir başlangıcı ve bitişi olan, tekrarlanabilen devinsel özellikler olarak tanımlanır.

Davranışlar tek basamaklı ve zincirleme olarak ikiye ayrılır:

Tek basamaklı davranışlar başlangıcı ve bitişi kolayca ayırt edilebilen davranışlar olarak tanımlanır.

Örneğin; Nesne ismi söyleme, tabela okuma, düğmeye basma vb.

Zincirleme davranışlar ise, birkaç davranışın bir araya gelerek daha karmaşık bir davranışı oluşturmasına denir.

Örneğin; pazar ya da marketten alış veriş yapma becerisi, çorap giyme becerisi, çamaşır makinesini kullanma becerisi gibi.

BECERİ ÖĞRETİMİ YAPABİLMEK İÇİN GERÇEKLEŞTİRİLMESİ GEREKENLER

Her öğretimde olduğu gibi beceri öğretiminde de ilk yapılması gereken, ortamın hazırlanmasıdır. Ortam hazırlanması sırasında akılda bulundurulması gereken üç önemli unsur bulunmaktadır:

•Öğretim yapmak için en uygun ZAMAN nedir?

•Öğretim NEREDE yapılmalıdır?

•HANGİ MATERYALLERE gereksinim vardır?

NE ZAMAN öğretim yapılmalı?

•Eğer becerilerin doğal olarak öğretilebilecekleri zaman yoksa (diş fırçalama, el yıkama, yemek yeme gibi), becerilerin öğretimi için hem öğretmen hem de öğrenci için en uygun zaman seçilmelidir.

•Bazı becerilerin öğretimi için haftada bir kez    bile zaman ayrılsa o beceriler öğretilebilecekken (ütü yapma, sandviç yapma gibi), bazı becerilerin  öğretilebilmesi için (tuvalet öğretimi gibi) her gün öğretim yapmak gerekebilmektedir.

NEREDE öğretim yapılmalı?

•Öğretimin yapıldığı ortam, öğrencinin özelliklerine bağlı olarak düzenlenmelidir.

•Örneğin; bazı durumlarda çevredeki tüm ilgi dağıtıcı unsurları ortamdan uzaklaştırmak gerekirken, bazı durumlarda çevrede hiçbir değişiklik yapılmasına gerek duyulmayabilir.

•Öğrencinin belli becerilerin öğretimi için kullanılan yerleri öğrenmesi öğretimi kolaylaştırır. Öğrenci beceriyi tamamen öğrendikten sonra başka ortamlarda da çalışarak becerinin genellemesi sağlanmalıdır.

HANGİ MATERYALLERE gereksinim vardır?

•Beceri öğretimi sırasında pek çok materyal kullanmak gerekecektir. Ancak kullanılacak materyallere öğrencinin gözünden bakmak işimizi kolaylaştıracaktır.

•Kullanmayı düşündüğümüz araçlar öğrencinin dikkatini çekebilecek mi? İlginç ve ona bakmak keyif veriyor mu? Tutması ve hareket ettirmesi kolay mı? Çok mu küçük? Çok ağır mı? Güvenli mi? Yanlışlıkla düştüğünde kırılır mı?

•Çalışılacak öğrencinin özelliklerine bağlı olarak, “Bu öğrenci bu materyallerle bu beceriyi gerçekleştirebilir mi yoksa materyallerde değişiklik yaparsam öğrenme şansı daha yüksek olur mu?” sorusu her zaman akılda tutulmalıdır.

•Bazı araçların kullanılması daha kolay olacaktır. Örneğin, büyük boncukları ipe dizmek küçük boncuklardan daha kolaydır, büyük topu yakalamak küçük topu yakalamaktan daha kolaydır, büyük beden kıyafetleri giymek, tam gelen kıyafetleri giymekten daha kolaydır. Bu nedenlerden dolayı öncelik kolay olan materyallere verilmeli daha sonra zor olanlara geçilmelidir.

•Çalışılacak öğrencinin özelliklerine bağlı olarak, “Bu öğrenci bu materyallerle bu beceriyi gerçekleştirebilir mi yoksa materyallerde değişiklik yaparsam öğrenme şansı daha yüksek olur mu?” sorusu her zaman akılda tutulmalıdır.

BECERİ ANALİZİ

•Beceri analizi, bir amacı (beceriyi) gerçekleştirebilmek için gerekli her bir davranışın ayrıntılı ve mantıklı olarak sıralanması ya da davranış zincirinin betimlenmesidir.

•Öğretilecek becerinin oluş sırası mantıklılık izlemelidir.

•Öğrencinin amaca ulaşabilmesi için gerekli tüm basamaklar yer almalıdır.

•Analizin ne kadar detaylı hazırlanacağı öğrencinin performans düzeyine göre farklılık gösterebilir ya da bir tane detaylı bir analiz hazırlanarak her bir beceri için uygun olan yerden başlanarak kullanılabilir.
BECERİ ANALİZİNİN ÖĞRETİME KATKILARI

•Bilgi

•Öğretimin Bireyselleştirilmesi

•Öğretimi Kolaylaştırır

•Objektif Değerlendirme

•Tekrarlanabilirlik

BİLGİ Beceri analizi yapıldığında en yüksek düzeyde bilgi sunmak mümkün olmaktadır. Öğretim basamaklarının beceri analiziyle belirlenmesi nedeniyle öğretim materyali küçük parçalar halinde sunulabilmektedir. Böylece öğretmen öğrenciye bilgiyi daha çabuk ve kesin olarak kazandırabilmektedir.

ÖĞRETİMİN BİREYSELLEŞTİRİLMESİ

         Beceri analizinin yapılması öğretim basamaklarının oluşturulmasına hizmet etmesi nedeniyle öğrencilerin düzeyine göre öğretimin oluşturulmasını mümkün kılmaktadır.

ÖĞRETİMİ KOLAYLAŞTIRIR

         Öğretilmek istenen konuda beceri analiziyle belirlenen basamaklar öğrencinin bulunduğu düzeyi kolayca belirlememize yardımcı olduğu gibi öğretime nereden başlayacağımızın bilinmesine de yardımcı olur. Öğrenciler düzeylerine göre öğretim yapıldığında, daha kolay ve hızlı öğrenirler.

OBJEKTİF DEĞERLENDİRME

         Yapılan beceri analizi basamaklarıyla öğrencilerin göstermiş oldukları ilerlemeleri değerlendirmek ve kaydını tutmak mümkün olmaktadır. Bu da öğretmenin yanlılığını azaltmaktadır. Özellikle yetersizlikten ağır düzeyde etkilenmiş çocukların ilerlemeleri yavaş olabilmektedir. Çocukların ilerlemelerini ancak ayrıntılı beceri basamaklarında görmek mümkün olabilmektedir.

TEKRARLANABİLİRLİK

         Yapılan beceri analizleri başka öğretmenlerce tekrar uygulanabilme olanağı vermektedir. Beceri basamaklarına göre oluşturulan programlar başka okul ve öğretmenlerce kolayca uygulanabilir.

BİLİŞSEL NİTELİKTEKİ BECERİ ANALİZİNİ OLUŞTURMA YAKLAŞIMLARI

•Var Olan Kaynakların Gözden Geçirilmesi: Yararlanılacak kaynakların başında okul programları, ders kitapları, dergiler ve rehber kitaplar yer almaktadır. Bu kaynakların incelenmesiyle ilişkili öğretim aşamaları uyarlanır ve değiştirilebilir. Var olan kaynaklarda basamakların yeterli ve uygun olmadığı akılda tutulmalıdır.

•Gelişim Aşamalarının Gözden Geçirilmesi: Normal gelişim aşama sırasını sağlayan kitaplardan yararlanılabilir. Buradaki aşama sıralarına dönüştürülebilir.

•Program Rehberlerinin Uyarlanması: Beceri sıralamasının belirlenmesinde rehber programlarda uyarlamalar yapılacak olursa gerçekten yararlı olacaktır. Bu aşamada da uyarlamanın, değiştirmenin nasıl yapılacağının bilinmesi önemlidir. Bu uyarlamalar ve değişiklikler:

–Programlardaki ilişkili içerik yeterli olmayabilir.

–İçerik belli bir yöre için uygunluk gösterirken diğer bölge için uygun olmayabilir.

–Programlarda öğretim materyali için gerekli alt aşama sıralaması yeterli düzeyde değildir.

–Öğretim materyalinde basamaklar mantıklı bir sıra izlemeyebilir ve/veya basamaklar yeterli olmayabilir. Bu durumda basamaklarda değişikliğe gidilebilir. (Programlara genel olarak değişebilecek kaynaklar olarak bakılması uygun basamakların oluşturulmasına hizmet edecektir.)

PSİKOMOTOR BECERİLER İÇİN BECERİ ANALİZİ ÜRETME YOLLARI

Beceri analizindeki basamakları belirlemenin iki yolu bulunmaktadır:

•Beceri basamakları oluşturulurken bellekten basamaklar oluşturulmaktadır.

•Davranışı bizzat yaparak basamaklar sırayla yazılmaktadır. Beceri analizi genellikle davranışı gerçekleştiren bir kişinin gözlenmesiyle ya da beceri analizini hazırlayan kişinin kendisinin davranışı yerine getirerek notlar almasıyla hazırlanır.

* Bellekten Beceri Analizi Yazmanın Avantaj ve Dezavantajları

Avantajları

•Daha az zamanı gerektirir.

•Analiz her türlü ortamda gerçekleştirilebilir.

•Analizi yaparken özel araç-gereç gerekmez.

Dezavantajları

•Bazı beceri basamakları unutulabilir.

* Bizzat Yaparak Beceri Analizi Yapmanın Avantaj ve Dezavantajları

Avantajlar

•Tüm basamaklar bizzat yapılarak yazıldığı için atlama riski söz konusu olmayacaktır.

Dezavantajlar

•Öğretilmek istenen bazı davranışların sınıf dışında gerçekleşiyor olması nedeniyle beceri analizinin sınıf dışında bir ortamda gerçekleştirilmek durumunda olması,

•Beceriyi bizzat yapabilmek için özel bir takım araçları gerekli olabilir.

Hangi Beceri Analizi Yolunu Kullanacağımıza Nasıl Karar Vereceğiz?

Sağlıklı ve eksiksiz bir beceri analizi yapabilmek için aşağıdaki soruları cevaplamak gerekmektedir:

1. Söz konusu olan amaca (davranışa) aşina mısınız? (Bu davranışı düzenli olarak gerçekleştiriyor musunuz?)

2. Basamak atlama olasılığı var mıdır?

3. Özel bir takım araçlar gerekli midir?

4. Özel araçların bulunduğu ortama gereksinim var mıdır?

*** Eğer soruların ilkine cevabınız evetse, beceri analizini belleğinizden yapmanız yeterli olabilecektir.

*** Eğer ilk soruya cevabınız hayırsa, diğer sorulara cevabınız evet bile olsa, beceri analizini bizzat yaparak gerçekleştirmek gerekecektir.

BECERİ ÖĞRETİM SÜRECİ

•Beceri analizinin bulunduğu ölçü aracının hazırlanması

•Öğrencinin performans düzeyinin belirlenmesi

•Uzun dönemli, kısa dönemli ve öğretim amaçlarının belirlenmesi

•Öğretim planlarının hazırlanması

•Öğretimin değerlendirilmesi

Beceri analizinin bulunduğu ölçü aracının hazırlanması

•İleriye doğru

         Bir becerinin tamamlanabilmesi için önce yapılması gereken beceriden başlanarak sonraki basamakların yapılış sırasına göre yazılmasıdır.

•Geriye doğru

   Bir becerinin yapılması sırasında yer alan beceri basamaklarının, en son beceri basamağından başlanarak (en kolaydan zora doğru sıralanması ) en önceki basamağa doğru yazılmasıdır.
Öğrencinin performans düzeyinin belirlenmesi

Zincirleme davranışlar beceri analizi kaydı tekniği ile değerlendirilir. Bunun ise iki yolu vardır:

•Tek fırsat yöntemi

•Çok fırsat yöntemi

Tek fırsat yöntemi: Bu yöntemde:

•Bireye beceri analizinde yer alan basamakları yerine getirmesi için yönerge verilir,

•Birey doğru yaptığı her basamak için (+) alır, birey bir basamağı yanlış yaparsa, yanıt için ayrılan sürede yapmazsa ya da  yanıt için ayrılan sürede uygun olmayan davranışlar sergilerse (-) alır ve değerlendirmeye son verilir.

•Beceri analizinde gerçekleştirilen ilk yanlış basamaktan sonra, geriye kalan tüm basamaklar için de (-) verilerek değerlendirme sonlandırılır.

Tek fırsat yöntemiyle değerlendirme yapmanın yararları şöyle sıralanabilir:

Ødeğerlendirme kısa sürede tamamlanır,

Øbireyin yanlış yaptığı ilk basamakta değerlendirme sona erdirilerek öğretime geçildiği için öğretime ayrılan süre artar, değerlendirme sırasında öğrenmenin gerçekleşmesi çok küçük bir olasılık olduğu için uygulamanın etkisi daha kesin biçimde ortaya konur.

*** Ancak, tek fırsat yönteminde beceri analizinde bireyin doğru olarak sergileyebileceği basamaklar varken, bireyin yanlış yaptığı ilk basamakta değerlendirmeye son veriliği için tüm basamaklara ilişkin doğru bir değerlendirme yapılamamış olabilir.

Çok fırsat yöntemi: Bu yöntemde:

•Bireye beceri analizinde yer alan basamakları yerine getirmesi için yönerge verilir,

•Birey doğru yaptığı her basamak için (+) alır.

•Birey bir basamağı yanlış yaparsa, yanıt için ayrılan sürede yapmazsa ya da  yanıt için ayrılan sürede uygun olmayan davranışlar sergilerse, bu basamak uygulamacı tarafından yerine getirilir.

•Geriye kalan basamakları tamamlaması için öğrenciye fırsat verilir ve beceri analizindeki tüm basamaklarda bireyin performansı elde edilinceye kadar bu süreç devam ettirilir.

*** Bu yöntemde bireyin doğru olarak sergileyebileceği tüm basamaklar için şans tanınıyor olması, yöntemin bir yararı olarak değerlendirilebilir.

*** Ancak, bireyin doğru olarak sergileyemediği davranışların uygulamacı tarafından yerine getirilmesi sırasında, öğrenme gerçekleşebilir. Bu durum, uygulamanın etkililiğinin net biçimde görülmesini engelleyebilir.
Gerçekleşen basamak yüzdesi formülü

Beceri analizinde doğru yapılan basamak sayısı X 100

Beceri analizindeki toplam basamak sayısı
Uzun dönemli, kısa dönemli ve öğretim amaçlarının belirlenmesi

•Bir becerinin öğretiminde ulaşılması hedeflenen uzun dönemli amaç, öğrenciyi o beceriyi bağımsız yapar hale getirmektir.

•Öğrencinin beceri analizinde “-” aldığı basamaklar bizim kısa dönemli amaçlarımızı oluşturmaktadır.

•Kısa dönemi amaçlarımızdan o ders için çalışacağımız basamak ise öğretim amacımızı oluşturmaktadır.
Öğretim planlarının hazırlanması

         Öğretim için zincirleme davranışların beceri analizleri geliştirildikten ve performans düzeyi belirlendikten sonra uygulamacı bu beceriyi nasıl öğreteceğine karar verilir. Bu karar doğrultusunda da öğretim planları hazırlanır. Bu konuyla ilgili yayınlar incelendiğinde, beceri analizinin üç biçimde öğretilebildiği görülmektedir:

•İleriye zincirleme

•Geriye zincirleme

•Tüm basamakların bir arada öğretimi

İleriye zincirleme: Zincirleme davranışın beceri analizinde yer alan ilk basamakla öğretime başlanarak her denemede yalnızca bir basamağın öğretilmesi olarak tanımlanır.

Diğer bir deyişle beceri analizinde yer alan ilk basamak birey tarafından doğru olarak sergilendikten sonra, ikinci basamağın öğretimine geçilir ve bu süreç, beceri analizinde yer alan tüm basamakların öğretimi gerçekleştirilinceye kadar sürdürülür.

Geriye zincirleme: İleriye zincirlemenin tersi olarak düşünülebilir. Geriye zincirleme, zincirleme davranışın beceri analizinde yer alan son basamakla öğretime başlanarak her denemede bir basamağın öğretilmesi olarak tanımlanır.

         Son basamakta öğretim gerçekleştirildikten sonra, sondan ikinci basamaktan öğretime başlanır. Bu süreç beceri analizindeki ilk basamağın öğretimi gerçekleştirilinceye kadar sürdürülür.

Tüm basamakların bir arada öğretimi: Her denemede zincirleme davranışın beceri analizinde yer alan bir basamağın öğretilmesi yerine basamakların tümünün birden öğretilmesi olarak tanımlanabilir.