Beceri Öğretim Basamakları

Beceri Öğretim Basamakları

                      

 

Kaba Değerlendirme

Beceri Analizi Yapma

Ölçüt Bağımlı Ölçüt Aracı Oluşturma

Detaylı değerlendirme

(Öğretim Öncesi Değerlendirme)

Uzun Dönemli Amaç Belirleme

Kısa Dönemli Amaç Belirleme

Öğretimsel Amaç Belirleme

Öğretim Planı Hazırlama

Öğretime Başlama

 

Değerlendirme

ÖZ BAKIM BECERİLERİNİ DEĞERLENDİRME

Sağlıklıgelişim gösteren bireyler, aşağı yukarı benzer gelişim süreçlerinden geçerek bireysel farklılıklara rağmen bilgi ve becerileri genelde aynı düzeylerde edinirler. Bu nedenle bu çocukların eğitiminde benzer programlar yaş düzeyine göre geliştirilir ve uygulanır. Ancak özel gereksinimli bireylerin gelişimleri engel ve yetersizliklerine göre belirgin farklılıklar gösterir. Bu farklılıkların arasında algılama düzeyi, dikkat süresi, beceriyi kavrama yeteneği, var olan becerileri ve bu becerileri kullanabilme düzeyi yer alır. Buna binaen, özel gereksinimli çocuklar için uygulanabilen standart bir eğitim programı olmadığı için bu çocukların eğitimleri için, gelişim sevilerine uygun programlar geliştirme gereksinimi doğar. Bunun için de her çocuk ayrı ayrı ele alınarak bütün boyutlarıyla değerlendirilir, yeterlilik ve yetersizlik durumları açığa çıkartılır.
Bireyin yetersizlik düzeyi, engel durumu, akranlarından ne kadar geri veya farklıolduğu, nelere ihtiyacı olduğu, öncelikli olarak hangi becerileri kazanmasıgerektiği yapılan geniş çaplı değerlendirmeyle saptanır. Değerlendirmede ele alınması düşünülen konu veya alanlar, çocuğun yaş ve gelişim düzeyine uygun kazanması gereken bilgi ve beceri kapsar. Elde edilen sonuçlarla, bireye uygun özel eğitim ve destek hizmetleriyle neyin, ne kadar sürede ve nasıl öğrenileceği, hangi yöntem ve tekniklerin daha iyi sonuç vereceği açıklığa kavuşturulur. Beceriler uygun yöntem ve tekniklerle sistematik olarak öğretildiği için çocuğun daha çabuk ve daha kolay ilerlemesi sağlanır.
Değerlendirme hem eğitsel tanılamada hem eğitim öncesinde, eğitim sırasında ve eğitim sonrasında yapılır. Eğitim öncesinde yapılan değerlendirmeye eğitsel performans belirleme denilir. Bu değerlendirmeyle çocuğun neyi bilip bilmediği ve eğitime nereden başlanacağı belirlenir.
Eğitim öncesi değerlendirme yapıldıktan sonra “Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı”(BEP) hazırlanır. BEP, bireyin fiziksel, duygusal, zihinsel, sosyal ve dil-iletişim gibi temel gelişim alanlarındaki yetersizliklerini ortadan kaldırmayı amaçlayan, öğrenme düzeyine uygun sürede yaşına uygun tepkiler göstermesini ve akranlarına ulaşmasını öngören, eğitim ve öğretim sürecini bütün yönleriyle ele alan ve bireyin gereksinimlerine göre bir ekip tarafından geliştirilen, uygulamaya konulan, takip edilen ve değerlendirilen bir programdır. BEP, destek hizmetlerini, öğretimi yapılacak konuları, gerekli ve uygun eğitim ortamlarını, yöntem ve teknikleri, ulaşılması gereken amaçları,özel olarak geliştirilmiş materyalleri bireye göre belirleyen, bireyin performansını özetleyen, sözlü isteklerini dikkate alan ve ailenin onayı ile uygulamaya konulan kapsamlı ve ayrıntılı bir programdır.
Gerek eğitsel ve gelişimsel değerlendirme sürecinde gerekse program hazırlama ve öğretim sürecinde ailenin vereceği bilgiler ile ailenin istekleri önemsenir. Ayrıca elde edilen bilgilerden ve öğretimde ulaşılan sonuçlardan aile haberdar edilir.
Eğitsel ve gelişimsel yönden öz bakım becerileri değerlendirilen gruplar şunlardır:

• Hafif Düzeyde Zihinsel engelli
• Orta Düzeyde Zihinsel engelli
• Ağır Düzeyde Zihinsel engelli
• İşitme engelli
• Görme engelli
• Ortopedik engelli
• Birden fazla alanda engeli ve yetersizliği olan
• Dil ve konuşma yetersizliği
• Otizm ve diğer yaygın gelişimsel bozukluklar
• Dikkat eksikliği / hiperaktivite bozukluğu

Değerlendirmede kullanılan kaynak ve yöntemlerşunlardır:

• Aile görüşmeleri
• Ölçüt bağımlı testler
• Sınıf/ev/çevre gözlemleri
• Hazırladığı ödevler
• Öğretmen raporları
• Sevk etme (gönderme) formu
• Okul kayıtları (karne, ruhsal dosya vb.)
• Gelişimsel ölçekler
• Kaba Değerlendirme Formları
• Kontrol Listeleri
• Okul personelinin veya ailenin yaptığı gözlemler
• Öğrencinin kendisinden alınan bilgiler

Performans düzeyini belirlemede genel olarak kaba değerlendirme formları ve ölçüt bağımlıtestler kullanılır. Ölçüt bağımlı testlerle çocuk ayrıntılı değerlendirilir, bütün zayıf ve güçlü yanları detaylı olarak belirlenebilir. Ölçüt bağımlıtestler, öğretim öncesinde çocuğun eğitsel performans seviyesini belirlemede kullanıldığı gibi, öğretim sırasında çocuğun ne kadar ilerlediğini kaydetmek ve öğretim sonrasında çocuğun öğretim amaçlarını ne düzeyde gerçekleştirdiğini değerlendirmek için kullanılır.
Ölçüt bağımlı testler hazırlanırken kaba değerlendirmeye göre ölçülecek beceriler belirlenir ve analiz edilir. Kaba değerlendirmeyle çocuğun eğitsel düzeyi aşağıyukarı belirlenir, yani becerilerle ilgili yeterlilikler ile yetersizliklerinin sınırları kabaca çizilmiş olunur. Sonra bu beceriler alt basamaklara bölünür. Böylece öğretim için belirlenen amaçlar daha netleşir ve öğretim süreci daha kolay ve daha iyi kontrol altına alınır.
Ölçüt bağımlı test uygulanırken uygun bir ortam seçilir. Çocukla yan yana veya karşılıklı durulur/oturulur. Ölçü aracında yer alan her bildirim için hazırlanmış sorular çocuğa sorulur veya yönergeler verilir. Çocuğun yardımsız yaptığı beceri veya doğru tepki verdiği soru basamağının karşısında yer alan sonuç bölümüne “bağımsız” diye yazılır. Olumsuz tepki verdiğinde yani bağımsız yapamadığı beceri basamağı gerekli ipucuyla yaptırılır ve sonuç kısmına uygulanan ipucu yazılır. Örneğin, sözel ipucu, Model Olma ipucu vb.
Beceri Analizi Yapma
Beceri analizi, herhangi bir becerinin daha kolay öğrenilmesi için alt basamaklara bölünmesidir; yani ayrıntılı ve yapılış sırası takip edilerek her bir davranışın belirtilmesidir. Çocuğun, analiz edilen beceri basamaklarını adım adım takip ederek ilerlemesi sağlanır. Beceri analizleri, hem öğretimsel amaçlar olarak hem de değerlendirmelerde kullanılan ölçüt bağımlı ölçü araçlarının hazırlanmasında kullanılır.
Beceriler, güçlük düzeyine ve gelişimsel aşamaya göre analiz edilir. Güçlük düzeyine göre beceri analizi, becerinin daha kolay öğrenilmesini sağlamak için alt beceriler oluşturmaktır. Gelişimsel aşamaya göre beceri analizi, bazı becerilerin öğrenilmesi için gerekli olan ön koşul becerilerin öncelikli olarak öğretilmesidir. Yapılış sırasına göre beceri analizi ise, ileriye doğru ve geriye doğru yapılır.
Beceriler, çocuğun performans düzeyine, öğrenme hızına uygun, anlaşılabilir ve uygulanabilir parçalara bölünür. Öğrenme hızı yavaş olan çocuklar için beceriler daha fazla alt basamağa bölünür, öğrenme hızı yüksek olan çocuklar için daha az basamak oluşturulur.
Kitapta verilen beceri analizlerinin bir kısmı detaylı analiz edildi, bir kısmı da daha az basamaklara bölündü. Beceri analizleri ileri zincirleme ve tersine zincirleme olmak üzere iki biçimde hazırlanabilir.
Beceri analizleriyle değerlendirme sonuçları açıklık kazanır ve öğretim daha çabuk gerçekleşir. Beceri analizinde iki yöntem tercih edilir. Birincisi, becerinin yapılışı zihinde tasavvur edilir ve sırayla basamaklar yazılır. İkinci yöntem, biri beceriyi adım adım yapar, diğeri de bu beceri basamaklarını not eder. Aşağıda bir beceri analizi örneği verilecektir.
Kazak Giyme Beceri Analizi
Kazağı arka yüzü kendine bakacak şekilde omuzlarından tutar.
Kazağı, etek kısmı kendine bakacak şekilde omuzlarından tutar.
Etek kısmının yanlarından başparmaklar içeride kalacak şekilde tutar.
Kazağın etek kısmını avuç içinde tutar.
Başını, kazağın etek kısmından içeri geçirir.
Kazağın yakasını başından geçirir.
Ellerini kazağın kollarından geçirir.
Kazağın etek kısmını beline doğru çeker.
Beceri ile ilgili Ölçüt Bağımlı Ölçü Aracı Hazırlama
Beceri analizi yapıldıktan sonra ölçüt bağımlı ölçü aracı hazırlanır. Beceri ile ilgili ölçüt bağımlı ölçü aracı şu bölümlerden oluşur:
Bildirimler:Bu bölümde analizi yapılan becerinin basamakları yer alır. Örneğin, fırçaya yeteri kadar macun sürer vb.
Ölçüt: Bu bölümde bildirimlerin gerçekleştirme ölçütü yazılır ve beceri ölçütü, eğer bir defa değerlendirilecekse ölçüt %100 olarak belirlenir; ancak birkaç gün art arda aynı beceri değerlendirilecekse, ölçüt % 70, %80, %90 belirlenebilir.
Yönergeler: Bu bölümde çocuğa ne yapması gerektiği söylenir. Örneğin, fırçaya yeteri kadar macun sür vb.
Sonuç:Bu bölümde tek fırsat yöntemine göre (-) veya (+) işareti konulur. Çoklu fırsat yönteminde ise çocuğun bağımsız veya yardımla gerçekleştirdiği yönergeler kaydedilir. Örneğin, bağımsız veya Model Olma vb.

Beceriler değerlendirilirken, ölçüt bağımlı testler iki farklı yönteme göre hazırlanır. Bunlar tek fırsat yöntemi ile çoklu fırsat yöntemi olarak adlandırılır. Birinci yöntemde, ölçü bağımlı testte yer alan beceri basamaklarını gerçekleştirmesi için yönerge verilir. Birey, doğru tepki verirse ilgili basamağın karşısına (+) işareti konulur ve bir sonraki basamağa geçilir. Böylece doğru tepki verdikçe bütün basamaklar tamamlanır. Eğer herhangi bir basamakta yanlış tepki verirse, geri kalan basamaklara da (-) işareti konularak o beceri ile ilgili değerlendirme durdurulur ve başka bir beceriye geçilir.
Çoklu fırsat yöntemiyle yapılan değerlendirmede beceri basamağı ile ilgili yönerge verildikten sonra birey, istendik tepkiyi verirse, ilgili basamağın karşısına“B” (bağımsız) yazılır. Eğer doğru tepki vermez veya tepkisiz kalırsa sözel ipucu verilir. Bu ipucuyla doğru tepki verirse basamağın karşısına “S.İ.”(sözel ipucu) diye yazılır. Yine olumsuz tepki verir veya tepkisiz kalırsa, model olunarak beceri basamağının yapılışı gösterilir. Doğru tepki verirse, ilgili yere “M.O.” (model olma) diye yazılır. Yine olumsuz tepki verir veya tepki vermezse beceri basamağının karşısına “F.Y.” (fiziksel yardım) diye yazılır. Değerlendirme yapıldığı için beceri basamağı fiziksel yardımla yaptırılmaz.
Her iki yöntemin avantaj ve dezavantajları bulunmaktadır. Nihal Varol (2005), tek fırsat yöntemi ve çoklu fırsat yöntemiyle değerlendirmenin yararlarını şöyle belirtmektedir: Değerlendirme kısa sürede tamamlanır. Ayrıca bireyin yanlışyaptığı ilk basamakta değerlendirme sona erdirilerek öğretime geçildiği için öğretime ayrılan süre artar ve değerlendirme sırasında öğrenmenin gerçekleşmesi çok küçük bir olasılık olduğu için uygulamanın etkisi daha kesin biçimde ortaya konur. Çoklu fırsat yönteminde ise bireyin doğru olarak sergileyebileceği tüm basamaklar için şans tanınır. Böylece birey bir basamağı yapamıyorsa bir sonraki basamağı yapabilir.
Dezavantajlar ise, şöyle sıralamaktadır: Tek fırsat yönteminde beceri analizinde bireyin doğru olarak sergileyebileceği basamaklar varken, bireyin yanlış yaptığı ilk basamakta değerlendirmeye son verildiği için tüm basamaklara ilişkin doğru bir değerlendirme yapılamamış olabilir. Çoklu fırsat yönteminde ise, bireyin doğru olarak yapamadığı basamak eğitimci tarafından yerine getirilmesi sırasında, öğrenme gerçekleşebilir. Bu durumda değerlendirmenin objektiflik ilkesi zarar görebilir.
Kitapta, ölçüt bağımlı ölçü araçları çoklu fırsat yöntemine göre yapılmıştır. Dileyen bu araçları tek fırsat yöntemine dönüştürerek değerlendirmeyi bu yöntemle yapabilir. Şimdi her iki yönteme göre kazak giyme becerisinin ölçüt bağımlıölçü araçları verilecektir.

Tek fırsat yöntemine göre ütü yapma ölçüt bağımlı ölçü aracı

BİLDİRİMLER	ÖLÇÜT	YÖNERGELER	SONUÇ
		Ana yönerge: ……….. ütüle.	+ / -
1. Ütüyü ütülemeye hazır hale getirir.		1. Ütüyü ütülemeye hazır hale getir.
a) Ütü masasını açar.		a) Ütü masasını aç.
b) Ütüyü alır.		b) Ütüyü al.
c) Ütüyü masanın ütü yerine koyar.		c) Ütüyü masanın ütü yerine koy.
d) Ütülenecek giysinin kumaşına göre ütünün ayarını yapar.		d) Ütülenecek giysinin kumaşına göre ütünün ayarını yap.
e) Ütünün fişini prize takar.		e) Ütünün fişini prize tak.
f) Ütüleyeceği giysiyi masanın üzerine serer.		f) Giysiyi masanın üzerine ser.
2. Nesneyi ütüler.		2. Nesneyi ütüle.
a) Ütünün ısınmasını bekler.		a) Ütünün ısınmasını bekle.
b) Ütünün kulpundan tutar.		b) Ütünün kulpundan tut.
c) Ütüyü, ütülenecek çamaşırın üzerine koyar.		c) Ütüyü, çamaşırın üzerine koy.
d) Ütüyü giysinin üzerinde sağa-sola ve öne-arkaya hareket ettirir.		d) Ütüyü giysinin üzerinde sağa-sola ve öne-arkaya hareket ettir.
e) Aynı işlemi ütüleme bitinceye kadar sürdürür.		e) Aynı işlemi ütüleme bitinceye kadar sürdür.
3. Ütüyü, masayı ve giysiyi yerine koyar.		3. Ütüyü, masayı ve giysiyi yerine koy.
a) Ütüyü masadaki yerine koyar.		a) Ütüyü masadaki yerine koy.
b) Ütünün fişini prizden çeker.		b) Ütünün fişini prizden çek.
c) Ütülediği eşyayı katlar/koyar.		c) Ütülediği eşyayı katla/koy.
d) Ütüyü yerine koyar.		d) Ütüyü yerine koy.
e) Ütü masasını yerine koyar.		e) Ütü masasını yerine koy.

Çoklu fırsat yöntemine göre ütü yapma ölçüt bağımlı ölçü aracı

BİLDİRİMLER	ÖLÇÜT	YÖNERGELER	B.	S.İ.	M.O.	F.Y.
		Ana yönerge: ……….. ütüle.
1. Ütüyü ütülemeye hazır hale getirir.		1. Ütüyü ütülemeye hazır hale getir.
a) Ütü masasını açar.		a) Ütü masasını aç.
b) Ütüyü alır.		b) Ütüyü al.
c) Ütüyü masanın ütü yerine koyar.		c) Ütüyü masanın ütü yerine koy.
d) Ütülenecek giysinin kumaşına göre ütünün ayarını yapar.		d) Ütülenecek giysinin kumaşına göre ütünün ayarını yap.
e) Ütünün fişini prize takar.		e) Ütünün fişini prize tak.
f) Ütüleyeceği giysiyi masanın üzerine serer.		f) Giysiyi masanın üzerine ser.
2. Nesneyi ütüler.		2. Nesneyi ütüle.
a) Ütünün ısınmasını bekler.		a) Ütünün ısınmasını bekle.
b) Ütünün kulpundan tutar.		b) Ütünün kulpundan tut.
c) Ütüyü, ütülenecek çamaşırın üzerine koyar.		c) Ütüyü, çamaşırın üzerine koy.
d) Ütüyü giysinin üzerinde sağa-sola ve öne-arkaya hareket ettirir.		d) Ütüyü giysinin üzerinde sağa-sola ve öne-arkaya hareket ettir.
e) Aynı işlemi ütüleme bitinceye kadar sürdürür.		e) Aynı işlemi ütüleme bitinceye kadar sürdür.
3. Ütüyü, masayı ve giysiyi yerine koyar.		3. Ütüyü, masayı ve giysiyi yerine koy.
a) Ütüyü masadaki yerine koyar.		a) Ütüyü masadaki yerine koy.
b) Ütünün fişini prizden çeker.		b) Ütünün fişini prizden çek.
c) Ütülediği eşyayı katlar/koyar.		c) Ütülediğini katla/koy.
d) Ütüyü yerine koyar.		d) Ütüyü yerine koy.
e) Ütü masasını yerine koyar.		e) Ütü masasını yerine koy.

Beceri Öğretiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler

Öğrenme, bireyin daha önce bilmediği bir bilgiyi ve konuyu bilmesi veya yapamadığı bir beceriyi yapmasıdır. Öğrenme süreci dört aşamadan oluşur. Bunlar edinim, akıcılık, genelleme ve kalıcılıktır. Edinim, çocuğun yapamadığı davranışlarıöğretim sonucu yapabilir hale gelmesidir. Edinim sürecinde ipuçları yoğun olarak kullanılabilir. Bazı beceri veya bilgiler bir tekrar veya denemeyle edinilebilirken, bazıları daha çok tekrar sonucu edinilir. Bu sürecin kısa sürede gerçekleşmesi, büyük oranda bireyin potansiyeline bağlıdır. Bireyin beceriyi edinmesi yeterli değildir. Çünkü becerinin edinilmesi öğretimin gerçekleştiği anlamına gelmez. Edinilen becerinin, her denemede çocuk tarafından ustalıkla yapılabilmesi gerekir. Buna da akıcılık denir. Farklıortamlarda, farklı araç-gereçlerle ve farklı kişilerle becerinin yapılması ise genelleme olarak adlandırılır. Uzun bir süre sonra bireyin, beceriyi hâlâ yapabiliyor olması öğrenmenin son aşaması olan kalıcılığı ifade ediyor.
Öğretimi yapılacak olan becerinin 4 aşaması gerçekleşinceye kadar öğretime devam edilmelidir. Ayrıca aşağıda sıralanan maddelerin de özenle yapılmasıgerekmektedir.

• Öğretilmesi hedeflenen beceriler belirlenip açık bir biçimde tanımlanmalıdır.
• Hedef becerinin amaçları belirtilmelidir.
• Çocuk için en gerekli beceriler, ilk önce öğretilmelidir.
• Beceri analizleri çok dikkatli yapılmalıdır.
• Çocuğun beceriyi kavrama düzeyine uygun olarak, beceriler basamaklandırılmalıdır.
• Öğretim sırasında çocuğun dikkati aktif tutulmalıdır.
• Çocuğun yorulduğu hissedildiğinde ve dikkati çok dağıldığında öğretime ara verilmeli ve çocuğu yormayan, çalışmaya hazırlayan ve dinlendirici ara etkinlikler yaptırılmalıdır.
• Öğretim öncesinde, öğretim sırasında ve öğretim sonrasında değerlendirmeler yapılmalı ve ilerlemeler not edilmelidir.
• Bir basamak öğretilmeden bir üst basamağa geçilmemelidir; yani çocuk, bir basamağı bağımsız yapıncaya kadar, gerekli yardımlarla çalışmaya devam edilmelidir ve giderek yardım azaltılmalıdır.
• Bazı beceriler öğretilmeden önce önkoşul becerilerin öğretilmesi gerekmektedir. Örneğin, diş fırçalama becerisinden önce, çocuğun elini ve yüzünü yıkayabilmesi, bardaktan su içebilmesi, kapak açıp kapatabilmesi gerekmektedir.
• Giyinme ile ilgili beceriler öğretilirken, öncelikle çıkarma becerisi öğretilmeli, sonra giyinme becerisine geçilmelidir; çünkü çıkarma becerisi giyme becerisinden daha kolay kazanılır.
• Çocuğun olumlu tepkileri pekiştireçlerle ödüllendirilmelidir.
• Kullanılacak araç-gereçler, günlük yaşamda kullanılan araç-gereçlerle aynı olmalıdır. Gerekirse çocuğun yetersizliğine veya engel durumuna uygun özel araç-gereçler geliştirilmeli ve çevresel koşullar çocuğa göre düzenlenmelidir.
• Öğretim sırasında ihtiyaç duyulan ipuçlarıkullanılmalıdır.
• Öğrenme gerçekleştikçe yardımlar ve pekiştireçler silikleştirilmelidir.
• Öğretilen becerilerin genellemesi sağlanmalıdır.
• Öğretim zamanı ve yeri iyi belirlenmelidir. Özellikle çocuğun günlük yaşamdaki doğal ortamında ve gereksinim duyulan zamanda beceri öğretimi yapılmalıdır. Örneğin, el yıkama becerisi yemekten önce ve sonra lavaboda yapılmalıdır.
• Aile-eğitimci işbirliği sağlanmalıdır.
• Öğretim süreci yapay değil, doğal olmalı,bireyle ilişkiler mekanik değil, insani olmalıdır. Aksi takdirde hem çocuğun hem de bizim ruh sağlığımız olumsuz etkilenir.

http://www.cetinozbey.net