Öğretim Planlarının Hazırlanması

Öğretim Planlarının Hazırlanması

Amaçların oluşturulması: Öğretim planıhazırlanırken uzun dönemli, kısa dönemli ve öğretimsel amaçlar hazırlanır. Uzun dönemli amaç olarak belirlenen beceri, öğretim sonunda çocuk tarafından %100 oranında yapılmalıdır. Uzun dönemli amaç olarak becerinin tamamı alınır, yani beceri parçalanamaz. Uzun dönemli amaç olarak belirlenen beceri, eğer parça parça öğretilebiliyorsa, her bir parça kısa dönemli amaç olur. Her kısa dönemli amacın altında yer alan alt basamaklardan öğretimsel amaçlar oluşturulur. Uzun dönemli amaç olarak ele alınan bir beceri, parçalara bölünüp öğretilemiyorsa, tüm beceri öğretimine göre bir bütün olarak öğretilmesi amaçlanır.
Öğretimsel amaçlar, kısa dönemli amaçların gerçekleşmesini, kısa dönemli amaçlar ise uzun dönemli amacın gerçekleşmesini sağlar. Uzun dönemli amaçlar, daha uzun sürede öğretilmesi hedeflenen amaçlarken, kısa dönemli amaçlar ise daha kısa sürede öğretilmesi hedeflenen amaçlardır.
Her uzun dönemli amaç için ortalama 3–5 kısa dönemli amaç belirlenebilir.
Amaçların oluşturulmasında ileri zincirleme, tersine zincirleme ve tüm beceri öğretimi yöntemlerinden yararlanılmaktadır.
Deneme sayısının belirlenmesi: Bazıbecerilerin öğretim oturumlarında birden fazla deneme yapılabilirken, bazılarının öğretiminde sadece bir deneme yapabilme imkanı olur. Makinede bulaşık, çamaşır yıkama gibi beceriler için her oturumda sadece bir denemeye yer verilir. Birçok beceri için ise bir oturum sürecinde birden fazla deneme yapılabilir. Denemeler art arda değil, belli aralarla yapılırsa daha etkili olur. Örneğin, her denemeden sonra 1 ila 10 dakika arasında değişen molalar verilebilir. Bir oturumda kaç denemenin yapılacağı ve denemeler arası mola süresinin ne kadar olacağı şu unsurlara göre belirlenmelidir:
Çocuğun yetersizlik seviyesi ve dikkati,
Becerinin güçlük düzeyi ve uzunluğu,
Kullanılan yöntem ve tekniklerin uygunluğu.
Pekiştireç Kullanma: Çocuğun çok hoşlandığı pekiştireçlerin önceden belirlenmesi gerekir. Sosyal, yiyecek, nesnel ve etkinlik içerikli pekiştireçler ayrı ayrı kullanılabileceği gibi birkaçı aynı öğretim oturumunda kullanılabilir. Örneğin, çocuk her beceri basamağını doğru yaptığında sosyal ve yiyecek pekiştireçler, öğretim oturumunun sonunda ise nesnel pekiştireçler kullanılabilir.
Alıcıdil becerileri yeterince gelişmemiş olan çocuklar için sosyal pekiştireçleri önermeyenler olabilir; ancak bu pekiştireçler de kullanılmalıdır. Çocuk, söylenen sözleri anlamazsa bile ses tonunda iyi ve doğru tepkiler verdiğini algılayabilir.
Materyal belirleme: Öğretim için kullanılacak araç-gereçler, çocuğun yetersizliğine uygun olmalıdır. Materyaller, çabuk kırılmayan, kolayca tutulan, rahatça giyilen, çocuğun ilgisini çeken ve öğretimi kolaylaştıran niteliklere sahip olmalıdır. Genel değil, çocuğa özgü olması gerektiği için, gerektiğinde standart materyaller değiştirilip çocuğa uygun hale getirilmelidir. Örneğin, lavabo çocuğun uzanamayacağı yükseklikteyse, önüne uygun ölçülerde basamak veya tabure konulmalıdır.
Öğretim zamanını belirleme: Bazıbeceriler için herhangi bir zaman dilimi belirlenebilir; fakat bazı beceriler ancak beceriye gereksinim duyulduğunda öğretilebilir. Örneğin, çorap giyme becerisi günün herhangi bir saatinde yapılabilir, tuvaletini yapma becerisinin öğretimi ise, sadece çocuğun tuvaleti geldiğinde yapılabilir. Kaşık, çatal kullanarak yemek yeme, bardaktan su içme vb becerilerin tümü gereksinim duyulan zamanlarda yapılabilir.
Bazıbecerilerin öğretimi her gün yapılırken, bazılarının ise 2–3 günde veya haftada bir defa yapılır. Örneğin ayakkabı giyme becerisi her gün yapılabilirken, banyo yapma becerisi 3–4 günde bir, ütü yapma becerisi haftada bir defa yapılabilir. Her gün çalışılan beceri daha kısa sürede öğretilebilirken, hafta bir defa öğretimi yapılan beceri daha uzun sürede kazandırılabilir.
Çocuğun hasta, yorgun olduğu ve dikkatinin çok dağınık olduğu zamanlarda öğretim yapılmamalıdır. Öğretim zamanı hem çocuk hem de eğitimci için uygun olmalıdır.
Oturum süresini belirleme: Her beceri için önceden bir süre belirlenir. Her bir oturum süresi bir ders saatidir. . Ders saatinden kasıt, 40 dakika değil, beceri için belirlenen kısa süreli araların da dâhil olduğu öğretim süresidir. Bazı becerilerin öğretim süresi 5 dakikayı geçmeyebilir. Dolayısıyla sürenin uzunluğu beceriye göre belirlenmelidir. Örneğin, kaşık kullanma becerisi için yemek yeme zamanının ilk 5 dakikası öğretim için belirlenebilir.
Öğretim ortamını belirleme: Öğretim ortamı belirlenirken, çocuğun yetersizliği ile öğretimi yapılacak becerinin durumu dikkate alınmalıdır. Bazı beceriler için ortam bütün uyarıcılardan arındırılır, bazı becerilerin öğretiminde ortamda herhangi bir değişiklik yapılmaz. Ayrıca bazı beceriler için doğal, bazı beceriler için yarı veya tam yapılandırılmış ortamlar tercih edilir. Örneğin, tuvalet öğretimi hem lazımlıkta hem de tuvalette yapılabilir. Çorap, ayakkabı, ceket giyme vb becerilerinin öğretimi yapılandırılmış sınıf ortamında yapılabilir. Yeme, içme vb becerilerin öğretimi doğal ortamlarında yapıldığında öğretim daha kısa sürede gerçekleşir.
Yöntem ve tekniklerin belirlenmesi:Öğretim çalışmalarında birçok yöntem kullanılabilir ve çeşitli tekniklere başvurulabilir. Aşağıda örnek olarak verilen öğretim planlarından “yeme-içme becerileri”nin öğretiminde “ipucunun giderek azaltılmasıyla öğretim yöntemi”,diğer becerilerinin öğretiminde ise “ipucunun giderek artırılmasıyla öğretim yöntemi” kullanıldı. Yeme içme becerilerinin öğretim öncesi değerlendirilmesinin çoklu fırsat yöntemine göre, diğer becerilerinin ise tek fırsat yöntemine göre yapıldığı farz sayılmıştır. Ayrıca bütün öğretim planlarında becerinin durumuna göre tüm beceri, ileri veya tersine zincirleme türleri kullanıldı.
Çocuğun performans alımı çoklu fırsat yöntemine göre alınırsa, çocuğun bağımsız olarak gerçekleştirdiği ve ipucuyla yaptığı beceri basamakları saptanır, aynı zamanda hangi basamağın hangi ipucuyla yapıldığı belirlenir. Dolayısıyla ipucunun verilmesi ve sistematik olarak geri çekilmesi yöntemi de kullanılabilir. Böylece çocuğun bağımsız olarak yaptığı beceri basamakları için öğretimsel amaç koymaya gerek kalmaz ve çocuğun yapamadığı beceri basamakları için hangi ipucunun kullanılacağı da plana alınabilir.
Yönerge verme: Gerek değerlendirmede, gerekse öğretimde kullanılan yönergeler, anlaşılır ve kısa olmalıdır. Beceri veya davranış tam olarak ifade edilmelidir. Karmaşık ve uzun cümlelerden kaçınılmalıdır. Yönerge her tekrarda aynı kalıpta olmalıdır, yani sözcüklerin yeri değiştirilmemeli; başta nasıl ifade edildiyse sonuna kadar öyle gidilmelidir. Öğretim sürecinde çok gerekli olmadıkça çocuğun ismi kullanılmamalıdır. Olumlu davranışlardan sonra sözel pekiştireç kullanılacaksa, sadece bir sözcük seçilmeli, yani “aferin, harikasın, süpersin, bir tanesin vb sözcüklerden sadece biri kullanılmalı. Örneğin, çocuk istenilen davranışıyaptıktan hemen sonra, “Aferin, çok güzel yaptın,” demek yeterlidir.
Süreklilik sağlama: Çocuk, beceriyi bağımsız yaptıktan sonra, becerinin sürekliliğinin sağlanması için çalışmalar yapılır. Bu çalışmalarda, çocuğun beceriye gereksinim duyması için çok sık olarak fırsatlar oluşturulur. Örneğin, ayakkabı becerisinin öğretimi yapıldıktan sonra, çocuğun dışarı çıkması için koşullar oluşturulur ve ayakkabılarınıbağımsız giymesi sağlanır.
Bu aşamada verilen ipuçları geri çekilir. Öğretim sürecinde her alt basamak için verilen pekiştireç, sürekliliğin sağlanması aşamasında sadece beceri yapıldıktan sonra verilir. Son olarak pekiştireçler tamamen ortadan kaldırılır.
Genelleme yapma: Çocuk beceriyi istenilen düzeyde doğru yaptıktan sonra genelleme çalışmaları yapılır. Genelleme, çocuğun öğrendiği beceriyi yaşamın her alanında ve gerekli görülen her durumda tekrarlayabilmesidir. Beceri öğretimi daha çok belirli bir mekânda, belli bir veya iki kişi tarafından ve belirli materyallerle yapılır. Bu süreçte mekân, kişi ve materyal değişimi veya farklılığı uygun görülmez. Bir yönüyle öğretim ortamı yapılandırılmış olur. Genelleme çalışmalarında yer, kişi ve materyaller değiştirilir ve becerinin doğal ortamlarda yapılması sağlanır. Böylece gereksinim duyulan her yerde çocuk, bir başkasına bağlı kalmaksızın beceriyi bağımsız yapar duruma gelir. Yani becerinin yapılması gereken durumlarda, çocuk bir başkasından yönerge almadan, beceriyi yapması gerektiğini anlayıp yapabilmelidir.
Süreklilik, genelleme ve kalıcılıkla ilgili değerlendirmeler 2,3 ve 4 haftalık aralarla yapılmalıdır.
Değerlendirme yapma: Her öğretim oturumunun sonunda çocuğun kaydettiği ilerleme değerlendirme formuna işlenir. Yani çocuğun öğretim oturumunda göstermiş olduğu performans kaydedilir. Değerlendirme sistemi tek ve çoklu fırsat yöntemine göre yapılabilir. Kitaptaki öğretim planlarının sonunda verilen değerlendirme formlarında 6 öğretim oturumuna göre hazırlandı. Her beceri için oturum sayısı farklılaştığı için, bazıbecerilerin öğretimi 4 oturumda biterken bazılarının öğretimi ise daha uzun sürer. Bu nedenle verilen form sadece örnek amaçlıdır. Öğretim sürecinde öğretimi yapılacak beceriye uygun bir form hazırlamakta yarar vardır.
http://www.cetinozbey.net