Zihinsel Engelli Öğrencilerin İletişim Becerilerinin Güncelleştirilmesi

Zihinsel Engelli Öğrencilerin İletişim Becerilerinin Güncelleştirilmesi

Cascella, P., & McNamara, K. (2005). Empowering students with severe disabilities to actualize communication skills. Teaching Exceptional Children, 37, 38-43.

Cevirenin notu: Bu makale Jessica adında bir vakanın tanıtımı ile baslar. Jessica 11 yaşında 6.sınıf ağır şekilde zihinsel engelden etkilenmiş bir öğrencidir. Sözel iletişim becerileri gelişmemiş, kişisel bakım becerileri ailesi tarafından giderilen, normal işitmesi olan, ama görme bozukluğu yasayan bir öğrenci.

Ağır zihinsel engeli olan öğrenciler

Ağır zihinsel engeli olan çocuklar normal yaşam içinde uyum gösterebilmeleri, kendilerine bakabilmeleri, sosyal ilişkilerini koruyabilmeleri için yoğun olarak yardıma ihtiyaç duyarlar. Bu çocukların seslendirme, konumsa, işaret dili, resim sembolleri, nesne kullanımları ve diğer biçimlerde çok geniş iletişim yetenekleri olduğu bilinmektedir. Bu yeteneklerini istediklerine ulaşmak, mesaj iletmek, yanlışlıkları düzeltmek gibi konularda kullanabilirler.

Becerilerin güncelleştirilmesi ve işlevsel iletişim

Dil ve konuşma terapistleri ve özel eğitimciler gerçekçi ve işlevsel sonuçlar üzerinde düşünüp değerlendirmelidirler. Ağır zihinsel engeli olan çocuklar için eğitimciler normal okul rutinleri içinde sosyal ve öğrenme ilişkileri kurmalarına yarayacak amaçlar koymalılar. Bu model çocuğun sözel olmayan iletişimini de kabul eden, her turlu uygun iletişimi destekleyen bir model olmalıdır.

Ağır zihinsel engeli olan bireyler için işlevsel iletişim modeli çevre düzenlemesi ve müfredat düzenlemesi gerektirir. Bu şekilde iletişim için konulmuş amaçların normal günlük okul ve yasam rutinleri içine yerleştirilmesi mümkün olabilir. Bu modelin geliştirilmesi için gereken kararların çeşitli uzmanların yer aldığı bir takım tarafından verilmesi ve bu amaçların okul dışında ev ve diğer ortamlarda da uygulanabilir hale getirilmesi gerekir. Bu yaklaşımın çevresel eğitim tekniklerinin (çeviren notu: milieu teaching strategies) kullanıldığı bilhassa okul öncesi eğitim ortamlarındaki normal sınıf etkinliklerine uygun hale getirilmelidir.

Bu yöntemin önemli bir noktası çeşitli ortamlar içinde çocukların becerilerini kullanmalarını gerektirecek şansların verilmesi ve bu becerilerin güncelleştirilmesidir. Beceri güncellemesi ile ilgili amaçlar bireyselleştirilmiş eğitim planları içinde yer alır. Mesela, “öğrenci resim sembolleri (hal-i hazırda geliştirilmiş olan bir beceri) becerisini kullanarak tuvalet ihtiyacını (kullanma nedenini belirtecek) her seferinde (belli bir zaman dilimi veya ölçütü) belirtir.”

Bu modelle çocuğun becerisi ile öğretim planı birbirine yaklaştırılıp, çocuğun normal sınıf içinde daha fazla bulunması sağlanabilir. Ama öncelikle çocuğun ihtiyaçları aile, öğretmen ve diğer ilgili kişilerle görüşülüp detaylı şekilde çıkarılmalı, becerilerinin dikkatli bir analizinin yapılmalı ve gerekli malzemelerin tespit edilmelidir.

Zihinsel engelli öğrencilerin iletişim becerilerinin güncelleştirilmesi- 2.kısım

İletişim güncelleştirilmesi basamakları

1.Basamak: İletişim profilinin yaratılması

Ağır zihinsel engelli öğrencilerin becerilerinin güncelleştirilmesi ile ilgili oluşturulan amaçların gerçekleştirilmesinde ilk yapılması gereken çocuğun iletişim profilinin çıkarılmasıdır. Bu profil çocuğun yapabildiği iletişimler ve kullandığı iletişim sekilerli ve bunların işlevlerinin tespit edilmesi ile oluşturulur. İletişim şekilleri olarak çocuğun iletişim kurmak için seçtiği yollar, işlevleri ve çocuğun niye iletişime geçtiğinin tespitidir. (tablo 1 ve 2)

Çocukların porfirinin çıkarımında iletişim biçimleri ve onların işlevlerine ek olarak sadece çocuğa has olan yöntemlerinde tespiti gereklidir. Örneğin, bir öğretmenin bir toplantıda belirttiği gibi öğrenci yeteri kadar işi olduğunda bazen bunu eliyle itmekte bazen de bu işlere donuk olarak basını belli bir şekilde sallamaktadır.

Çocuğun eğitim takımı bu profilin oluşturulması için yaklaşık bir saatlik bir çalışma yapmalıdır. Bir üyenin liderliğinde tartışılmalı ve bir kayıt tutulması gerekir. Yönetici tartışmaya soracağı sorularla yon vermelidir. Bu sorular çocuğun kullandığı olası yöntemlerin tespiti için bilhassa gerekli olacaktır. Çocuğa özel davranışların farklı kişiler tarafından fark edilip fark edilmediği ve nasıl yorumlandığı öneminden dolayı çok iyi tespit edilmelidir. Yönetici çeşitli sorular yönelterek; mesela, üzgün olduğunu nasıl belirtiyor? Bir şeye ilgisi olduğunu nasıl belli ediyor, tanımlar misiniz? Gibi sorularla takimi yönlendirmelidir.

Bunlara ek olarak, tartışmayı yöneten kişinin soracağı diğer sorularla iletişim biçimlerinin işlevlerinin ne olduğuna dair fikirler oluşmasını sağlaması gerekir. Çeşitli sorular, “birinin elini tuttuğunda bize ne anlatmaya çalışıyor?” gibi. Ayrıca durumlara özel sorularda sorabilir. Mesela “öğle yemeği sırasında neler yapıyor, nasıl iletişime geçiyor?” gibi sorular faydalı olabilir.

Bu toplantının sonunda kayıtlara bakılarak bir özet çıkarılır ve bir yöntemler listesi çıkarılır. Liste tamamlandığında takım üyeleri bu listeyi çocukla iletişimde olan herkesle paylaşır (mesela diğer öğretmenler, aile, servis şoförü, vs.)Bunun amacı çocukla bir şekilde iletişimde olan bireylere ortamlara oluşabilecek sıradan durumlarla alakalı iletişim imkanlarının arttırılmasıdır ve daha net manalı iletişim ortamlarının yaratılmasıdır. Bu da çocuğun ve diğerlerinin ortak olarak iletişime girme davranışının arttırılması için faydalıdır.

Eğer bu çalışma takımı  bir türlü  biraraya gelemezse, o zaman dil ve konuşma terapistlerinin insiyatifi ele alarak bu profili oluşturmaları iyi olabilir. Terapist diğerlerinin katkılarını bir şekilde bu profile yansıymalıdır. Terapist çeşitli ortamlardaki gözlemlerini tamamlayıp bu gözlemlerini gerekirse bire bir görüşmelerde, bir sekilde diğer öğretmenlerle paylaşır. Bu da cocuk hakkında bir hemfikirlik oluşmasını sağlar.

2.Basamak: Sınıf rutinlerinde iletişim şekillerinin belirlenmesi

İkinci basamak olarak yapılması gereken çocuğun güncelleştirilen becerilerinin sınıf ortamına adapte edilmesidir. Bu yüzden eğitimsel takım sınıf içinde rutin şekilde gerçeklesen ikili konumsalar, iletişim beklentileri ve iletişim fırsatları hakkında bilgi sahibi olmalıdırlar.

Jessica’nin (makalenin konusunu oluşturan öğrenci) durumunda, onun akademik ve günlük yasam becerileri programındaki etkinlikler gözlemlenmiş ve öğretmenleri ile iletişim becerilerini tespit etmeye donuk olarak konuşulmuştur. Dil ve konuşma terapisti ve/veya özel eğitim öğretmeni sınıf ortamında ki iletişim beklentilerini de fark ederek kaydetmelidir. Örneğin, matematik öğretmeni derse girerken çocukları selamlar ve onlarında belli bir biçimde öğretmeni selamlamalarını bekler. Veya fen öğretmeni de sıklıkla öğrencilerin grup olarak çalışmasına donuk etkinlikler düzenler ve öğrencilerin bu çalışmalarda yer almalarını ister.

Gözlemciye düşen öğrencinin içinde bulunacağı iletişim ortamlarını ve beklentilerini en iyi şekilde tespit etmektir. Gözlemci bunun için gözlem dışında öğretmenlerle görüşmeler de yapabilir ve diğer çocukları da gözleyerek bulduğu beklentilerle, normal gelişen akranların o beklentileri karşılayıp karşılamadığına bakarak bulgularının uygunluğuna karar verebilir. Böylece, gözlemcinin kendini öğretmen ve akran perspectivene koyarak engelli çocuktan beklenenleri anlamasına yardim eder.

Bundan sonra, gözlemci tipik iletişim durumlarını, etkinlikleri, beklentileri, doğal ortam desteklerini kayıt haline dönüştürür. Bu kayıtların en azından bir günlük sınıf gözlemi ve öğretmenle görüşmeyi içermesi gerekir.

3.Basamak: İletişim profilinin okul rutinlerine ve programlarına uyarlanması

Bu basamakta ilk yapılması gereken çalışma takımının tekrar bir araya gelerek yapılabilecekler ve yapılması gerekenler üzerine çalışmasıdır. Bu toplantıda çocuğun okul ortamındaki rutinlere uyumunu kolaylaştıracak bir destek programı yaratılır. Bu uyum surecinin çocuğun iletişim becerilerinin iletişim ile ilgili beklentileri karşılaması için neler yapılacağının belirlenmesidir.

Bu çalışma sonunda bir iletişim planı çıkarılır ve bu plan çocuğun yapabildiklerini (iletişim bicimi), nedenleri (iletişim biçiminin işlevi), ve belli ortamlardaki iletişim ihtiyaçlarının belirlenmesidir. Örneğin, Jessica’nin BEP inde şöyle bir amaç bulunabilir; “Jessica okul bitiş saatinde eve gitmek istediğini belirtmek için ileri doğru bakar (burada belli bir bakış sekli belirlenir).”

4.Basamak: İletişim profilinin genişletilmesi

Çocuğun iletişim becerilerini genelleştirebilmesi için yapılabilecek bir şeyde iletişim ortamlarının yaratılmasıdır. Mesela, Jessica yemek istemediği yemeği belirtmek için bir şeyleri itmeyi kullanıyorsa, öğretmenler bu Digor davranış biçimlerini bu iletişimi desteklemek için kullanabilirler. Oturma posizyonu veya sekli, belli işaretler, ve seslerin kullanımında eklenerek çocuğun iletişim biçimleri genişletilebilir.

5. Basamak: İletişim destek planının etkililiğinin tespiti

Yaratılmış olan bu planın çocuğun eğitim takimi tarafından düzenli olarak kontrol edilmesi, çocuktaki ilerlemelerin belli bir kayıt altına geçirilmesi gerekir. Dinamik değerlendirme yöntemini kullanarak takım üyeleri gözlemlerini ve ölçümlerini çocuğun zaman içindeki değişimlerini, gelişimlerini, değişenleri göstermek için kullanabilirler. Eğitim takimi ayrıca kendilerinin çocuğun manalı iletişimler kurması için yaratılan fırsatları yaratmada ne kadar etkili olabildiklerini tespit etmeleri gerekmektedir.