CHECKLIST FOR AUTISM IN TODDLERS (CHAT)ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ

CHECKLIST FOR AUTISM IN TODDLERS (CHAT)

ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİ OTİZM TARAMA ÖLÇEĞİ

S. Baron-Cohen, J. Allen ve C. Gillberg tarafından 1992 yılında geliştirilmiştir.

l Otizm tanısı alma riski olan çocukların 18 aylıktan itibaren belirlenmesi için kullanılır.

l Birinci basamak “tarama” ölçeğidir.

l CHAT’in Türk örneklemi üzerindeki geçerlik çalışması Aylin Tetik-Kabil tarafından yapılmıştır (2005).

CHAT Neyi Değerlendirir?

Çocuğun “Otizm geliştirme riskinin” derecesi

HANGİ YAŞTAN İTİBAREN UYGULANABİLİR?

 On sekiz aylıktan itibaren çocuklara uygulanabilir.

UYGULAMA NE KADAR SÜRER?

5 dakika ile 15 dakika arasında tamamlanabilir.

CHAT’İ HANGİ UZMANLAR UYGULAYABİLİR?

Psikologlar, çocuk psikiyatristleri, pediatrisiler, nörologlar, hekimler, hemşireler gibi çocuk sağlığı alanında çalışan uzmanlar tarafından uygulanabilir.

l İngiltere, İspanya, Çin, Hollanda, Portekiz, Amerika Birleşik Devletleri gibi pek ülkede kullanılmaktadır.

CHAT’İN DAYANDIĞI TEMEL NEDİR?

   On sekiz aylığa kadar ilk basamakları gelişmiş olması beklenen “mış gibi oyun” ve “ortak dikkat geliştirme” becerilerini baz alarak oluşturulmuştur.

ORTAK DİKKAT

 İşaret etme

Gösterme

Göz ile takip etme

İŞARET ETME

 İlgi alanlarını paylaşmak için (Sosyal amaçlı) işaret etme

İsteğini elde etme amaçlı (İsteğini gösterme) işaret etme

“MIŞ GİBİ” OYUN

l Hayale dayalı özelliklerin insanlara, nesnelere ya da olaylara ithaf edilmesi.

l Semboliktir

l Bir nesnenin başka bir nesne yerine kullanılabilmesi

l Ortamda olmayan bir nesne ya da özellik varmış gibi davranılması.

l Farklı gelişim basmaklarında farklı şekillerde görülebilir.

CHAT’İN İÇERİĞİ NELERDEN OLUŞUR?

İki bölümden oluşur.

 İlk bölüm (Bölüm-A) Ebeveyne sorulan 9 soruyu kapsar. Ebeveynden “Evet-Hayır” şeklinde cevap alınır

 İkinci bölüm (Bölüm-B) Klinisyenin çocuğun davranışlarını gözlemlemesine dayanır. Gözlem sonucunda “Evet-Hayır” şeklinde işaretlenir. 

  

Toplam 14 maddeden oluşmaktadır.

CHAT  MADDELERİ

BÖLÜM A: ANNE – BABAYA SORUNUZ:

 1. Çocuğunuz kucakta sallanmaktan ya da dizinizde hoplatılmaktan hoşlanır mı?

          Evet/Hayır

2. Çocuğunuz başka çocuklarla ilgilenir mi?

          Evet/Hayır

 3. Çocuğunuz bir şeylerin üzerine tırmanmayı mesela merdiven çıkmayı sever mi?

          Evet/Hayır

4. Çocuğunuz “Ce-e” ya da saklambaç oynamaktan hoşlanır mı?

          Evet/Hayır

 5.Çocuğunuz sembolik oyunlar (Örneğin, oyuncak araba/bebekle oynarken sanki arabayı sürerek bir yerden başka bir yere götürüyormuş gibi/ bebeğini uyutuyormuş gibi) oynar mı?

          Evet/Hayır

 6. Çocuğunuz bir şey İSTEMEK için hiç işaret parmağını kullanır mı?

         Evet/Hayır

7. Çocuğunuz bir şeyle İLGİLENDİĞİNİ göstermek için hiç işaret parmağını kullanır mı?

         Evet/Hayır

 8.Çocuğunuz küçük oyuncaklarla (Araba ya da küpler gibi.) onları ağzına almadan, kurcalamadan ya da düşürmeden düzgün bir şekilde oynayabilir mi?

         Evet/Hayır

 9.Çocuğunuz size bir şey GÖSTERMEK için nesneleri alıp size getirir mi?

         Evet/Hayır

BÖLÜM B: GÖZLEYİNİZ

i- Görüşmeniz sırasında çocuk sizinle göz kontağı kurdu mu?

         EVET/HAYIR

 ii- Çocuğun dikkatini kendinize çekin, ardından odanın diğer köşesindeki  ilginç bir nesneyi gösterin ve “Aaa bak! Bir …… (oyuncağın adı) var.” deyin. Çocuğun yüzüne bakın. Çocuk işaret ettiğiniz şeyi görmek için odanın diğer tarafına bakıyor mu?**

          EVET/HAYIR

 iii- Çocuğun dikkatini kendinize çekin, ona bir oyuncak araba/bebek vererek “Arabayı sürer misin/bebeği uyutur musun?” deyin. Çocuk arabayı sürüyormuş/bebeği uyutuyormuş gibi sembolik davranışta bulunuyor mu?** *

       EVET/HAYIR

 iv- Çocuğa “Işık nerede?” ya da “Bana ışığı göster.” deyiniz. Çocuk işaret parmağıyla ışığı GÖSTERİYOR mu?****

        EVET/HAYIR

 iv- Çocuk küplerle kule yapabiliyor mu? (Eğer yapabiliyorsa kaç küple?)

           (Küplerin sayısı:…)

       EVET/HAYIR

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM A)

Madde 1. Çocuğunuz kucakta sallanmaktan ya da dizinizde hoplatılmaktan hoşlanır mı?

   Bu madde otizm/YGB ile ilgili olmayan maddeler arasındadır.

    evet               başarılı

    hayır              başarısız

Madde 2. Çocuğunuz diğer çocuklarla ilgilenir mi?

   Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır. Bu maddede, ebeveyne ‘diğer çocuklarla ilgilenme haliyle’ ilgili açıklama yapılmalıdır.

Diğer çocuklarla ilgilenme halinin gözlemlendiği bazı davranışlar:

Diğer çocukların olduğu yöne bakma

Diğer çocuklarla  bir arada olmayı isteme

Diğer çocuklarla oyuncağını paylaşma 
 Diğer çocuklarla birlikte oyun oynamayı isteme

vDiğer çocukların oyun davetine karşılık verip onlara katılma

Diğer çocuklarla ilgilenmeme halinin gözlemlendiği bazı davranışlar:

 Çocuğun diğer çocukların yanına gitmemesi

 Onların olduğu tarafa bakmaması

 Diğer çocukların oyunlarına katılmaması

Diğer çocuklar sanki yokmuş gibi davranması

Çocuk diğer çocuklarla ilglenme halini gösteren davranışlar

   sergiliyorsa              evet                başarılı

   sergilemiyorsa         hayır               başarısız

Madde 3. Çocuğunuz merdiven vb. nesnelere tırmanmaktan hoşlanır mı?

   Bu madde otizm/YGB ile ilgili olmayan maddeler arasındadır.

    evet               başarılı

    hayır              başarısız

Madde 4. Çocuğunuz “Ce-e” ya da saklambaç oynamaktan hoşlanır mı ?

   Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır.

   Bu madde açıklanırken her seferinde ce’-ee oyunu uygulayıcı tarafından gösterilmelidir.

Çocuk karşılıklı olarak ce’-ee oyunu ya da saklambaç

   oynayabiliyorsa           evet           başarılı

   oynayamıyorsa ya da  bu oyunlarla hiç ilgilenmiyorsa           hayır          başarısız

   Madde 5. Çocuğunuz sembolik oyunlar (örneğin, oyuncak araba/bebekle oynarken sanki arabayı sürerek bir yerden başka bir yere götürüyormuş gibi/bebeğini uyutuyormuş gibi) oynar mı?

    Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır. Bu madde mış gibi oyun (sembolik oyun) becerisini sorgular.  Ebeveyne sorgulanan alanla ilgili mutlaka açıklama yapılmalıdır.

   Kız çocuklar için ‘mış gibi oyun’un gözlenebildiği davranışlar:

 bebeğe oyuncak bardakla su içiriyormuş gibi yapma

oyuncak kaşıkla mama yediriyormuş gibi yapma

 bebeği sallayarak uyutuyormuş gibi yapma

 Kalemi mikrofonmuş gibi yaparak şarkı söyleme

 Oyuncak bebeğin annesi ya da ablasıymış gibi davranma

Erkek çocuklar için ‘mış gibi oyun’un gözlenebildiği davranışlar:

oyuncak arabayı sürerken araba ‘düdüüüüüüüüt’ vb bir ses çıkarıyormuş gibi yapma

arabaları yarıştırıyormuş gibi yapma

 iki arabayı çarpıştırıyormuş gibi, park ediyormuş gibi, köprünün altından ya da üstünden geçiriyormuş gibi yapma

Tabağı direksiyonmuş gibi kullanma

Süpürgeyi atmış gibi kullanma

   Çocukların oyuncaklarla işlevsel olarak oynamadıkları ancak sadece oyuncakların tek bir parçasıyla ilgilendikleri  ya da oyuncakları kullanarak yineleyici davranışlar sergiledikleri bazı davranışları bulunabilir. Bunlar ‘mış gibi oyun’un dışında olan durumlardır.

   Örneğin kız çocuklar için;

 Bebeğin sadece gözü, kolu ya da saçı gibi herhangi bir parçasıyla tekrarlayıcı bir şekilde oynaması

Bebeği sadece elinde taşıması onun dışında işlevsel olarak oynamaması

 Oyuncak tabağı sadece döndürmesi

Erkek çocuklar için

 Arabanın sadece tekerleği ya da kapısı gibi tek bir parçasıyla  ilgilenmesi

 Arabayı sadece tekrarlayıcı bir şekilde ileri geri sürmesi

 Arabaları ya da oyuncakları tekrarlayıcı bir şekilde yan yana dizmesi

 Eğer çocuk ‘mış gibi oyun’

    oynuyorsa             evet            başarılı

    oynamıyorsa         hayır           başarısız

Madde 6. Çocuğunuz bir şey İSTEMEK için hiç işaret parmağını kullanır mı?

   Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır.

   Çocuk istediği bir şeyi işaret parmağını kullanarak

   gösteriyorsa            evet              başarılı

 

 Çocuk istediği bir şeyi göstermek amacıyla işaret parmağını kullanmıyorsa, tüm elini uzatarak ya da anne babanın elini alıp istediği şeyin üzerine götürerek isteklerini belirtiyorsa               hayır            başarısız

Madde 7. Çocuğunuz bir şeyle İLGİLENDİĞİNİ göstermek için hiç işaret parmağını kullanır mı?

   Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır. Ebeveyne sorgulanan alanla ilgili mutlaka açıklama yapılmalıdır.

Bu maddede, bir önceki maddeden farklı olarak çocuk işaret parmağını, isteklerini belirtme dışında sevdiği bir çizgi film kahramanını, bir oyuncağı ya da hoşlandığı, ilgisini çeken herhangi bir şeyi sosyal amaçlı olarak, sadece etrafındaki insanlarla paylaşmak için kullanmalıdır. Örneğin, yolda gördüğü, ilgisini çeken bir kediye işaret edebilir. Böylelikle, annesinin de dikkatini kedi üzerine yönlendirerek ilgisini onunla paylaşabilir.

Çocuk işaret parmağını ilgi alanlarını gösterme amaçlı kullanıyorsa           evet          başarılı

 Çocuk işaret parmağını gösterme amacıyla hiç kullanmıyorsa sadece isteklerini elde etme amaçlı kullanıyorsa                 hayır               başarısız

Madde 8. Çocuğunuz küçük oyuncaklarla (arabalar ya da küpler gibi) onları ağzına almadan, kurcalamadan ya da  düşürmeden düzgün  bir şekilde oynayabilir mi?

   

    Bu madde otizm/YGB ile ilgili olmayan maddeler arasındadır.

    Çocuk arabaları işlevsel bir şekilde sürerek, çarpıştırarak; küpleri üst üste dizerek ya da köprü yaparak oynuyorsa              evet                başarılı

   Çocuk küçük oyuncaklarla bu şekilde oynamak yerine amaçsız bir şekilde sürekli ağzına     sokuyorsa, sık sık elinden düşürüyorsa, işlevsel

    oynayamıyorsa             hayır        başarısız

Madde 9. Çocuğunuz bir şey GÖSTERMEK için size herhangi bir nesne getirir mi?

  

   Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır.

Çocuk ebeveynleriyle paylaşmak, onlara göstermek için hoşuna giden, ilgisini çeken bir nesneyi alıp ebeveynlerine

   getiriyorsa              evet            başarılı

   Örneğin, karaladığı herhangi bir kağıdı ya da ilgisini çeken renkli bir topu annesine getirebilir.

   Çocuk sadece isteğini elde etme amacıyla (Örneğin dışarı çıkmak için ayakkabılarını annesine getirebilir) ya da anlamsız bir şekilde hiçbir sebep olmadan nesneleri alıp ebeveynlerine

    getiriyorsa             hayır                başarısız       

CHAT MADDELERİNİN AÇIKLAMASI (BÖLÜM B)

   Madde i- Görüşmeniz sırasında çocuk sizinle göz kontağı kurdu mu?

  

   Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır.

    Çocukla etkileşiminiz sırasında sizinle normal gelişimde beklendiği gibi iletişim amaçlı (Bir şey istemek, onay vermek ya da ne yaptığınızı izlemek amacıyla olabilir) göz kontağı

    kuruyorsa              evet               başarılı

    Çocuğun iletişim amaçlı olmayan, boşluğa bakarmışcasına delip geçici bakışları varsa ya da hiç göz kontağı

    kurmuyorsa             hayır           başarısız

Madde ii- Çocuğun dikkatini kendinize çekin, ardından odanın diğer köşesindeki  ilginç bir nesneyi gösterin ve “Aaa bak! Bir …… (oyuncağın adı) var.” deyin. Çocuğun yüzüne bakın. Çocuk işaret ettiğiniz şeyi görmek için odanın diğer tarafına bakıyor mu?

    Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır. Bu madde işaret edileni göz ile takip etme becerisini sorgular.

Uygulanışı:

     Değerlendirme yaparken çocuğun ilgisini çekebileceğini düşündüğünüz her türlü nesneyi kullanabilirsiniz. Kız çocukları için bebek, ayıcık, erkek çocuklar için araba seçeneklerden olabilir.

§  Belirlediğiniz nesneyi sizden ve çocuktan en az 1,5 metre uzakta olacak ve etrafında başka nesne olmayacak şekilde odanın bir köşesine yerleştirin.

§  Çocuğun dikkatini size yoğunlaştırmasını sağlayın. Bunun için çocuğun karşısında diz çöküp göz kontağı kurmaya çalışabilir ya da çocuğu kucağınıza oturtabilirsiniz.

§  Daha sonra işaret parmağınızla odanın bir köşesine koyduğunuz nesneyi göstererek ve ismini söyleyerek “Aaa bak! Bir …… (nesnenin adı) var.” deyin.

§         İstenen davranış: Çocuğun  işaret ettiğiniz nesneye bakması

§      İstenmeyen davranış: İşaret ettiğiniz nesneye değil de işaret parmağınızın kendisine  ya da başka bir yere bakması ya da yaptığınız aktiviteyle ilgilenmemesi

§      Çocuğun işaret ettiğiniz nesneye mi yoksa parmağınıza  ya da başka bir yöne mi baktığına dikkat edin.

            

Bu beceriyi test ermek için en az beş defa tekrarlamak gerekmektedir.

   Çocuk 5 denemenin en az ikisinde işaret ettiğiniz nesneye

   bakıyorsa à     evet à             başarılı   

Madde iii- Çocuğun dikkatini kendinize çekin, ona bir oyuncak araba/bebek vererek “Arabayı sürer misin/bebeği uyutur musun?” deyin. Çocuk arabayı sürüyormuş/bebeği uyutuyormuş gibi sembolik davranışta bulunuyor mu?

   Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır. Bu madde de Bölüm A’daki 5. madde gibi mış gibi oyun becerisini sorgular.

Uygulanışı:

§  Çocuğun dikkatini size yoğunlaştırmasını sağlayın. Kız çocuklarına bir bebek vererek “Bebeği uyutur musun?” deyin. Erkek çocuklarına bir araba vererek “Arabayı sürer misin?” deyin.

    Çocuk oyuncaklarla işlevsel bir şekilde oynuyorsa  (bebeğe mama vermek, uyutmak, arabaları çarpıştırmak, park etmek vb.)          evet         başarılı

   Eğer çocuk oyuncaklarla ilgilenmiyorsa, oyuncağın tek parçasıyla takıntılı bir şekilde uğraşıyorsa, yineleyici hareketlerde bulunuyorsa:

§  Siz çocuğa ‘mış gibi oyun’un ortaya çıkması için yardımcı olun ve oyuncakla oynamaya başlayın (Örneğin bebeği alıp kollarınızda sallamaya başlayın, arabaları çarpıştırın vb).

Çocuk oyuncaklarla işlevsel şekilde oynayarak uygulayıcıya

    katılırsa                 evet             başarılı 

    Burada çocuğun uygulayıcının sergilediğinden farklı hareketler sergilemesi beklenir yani uygulayıcıyı sadece taklit etmemeli, oyuncaklarla işlevsel olarak oynamalıdır. Örneğin, siz arabayı sürmeye başladıysanız o da arabayı park edebilir  

   Eğer çocuk bu denemede de başarısız olursa farklı materyallerle ikinci bir deneme daha yapılır.

Çocuğun önüne oyuncak kaşık, tencere, fincan ve sürahi koyarak “Bebeğin karnı acıkmış. Bebeğe mama yedirir/verir misin? Bebeğe su içirir/verir misin?” gibi yönergeler verilebilir.

   Çocuk bebeğe mama yediriyormuş gibi kaşığı ağzına götürürse, fincanla su içiriyormuş gibi

    davranırsa       evet         başarılı 

  

   Sadece kaşığı ya da fincanı eline alıp bakarsa, bebeğin parçalarıyla

    oynarsa      hayır          başarısız

    Çocuk bu iki denemeden herhangi birinde başarılı ise            evet       

   

Bu maddeyi uygularken göz önünde bulundurulması gereken noktalar:

   1)Verilen örneklerin dışında başka bir oyunla da sembolik davranışı gözlemlerseniz bu sorunun cevabını evet işaretleyiniz.

2)Bazı çocukların arabalara, bebeklere ya da bu madde değerlendirilirken kullanılan herhangi bir nesneye karşı özel bir ilgisi olabilir. Arabaları yan yana dizme, bebeklere sürekli sarılma, telefonu sürekli kulağına götürme gibi yineleyici davranışlarda da bulunabilirler. Bu yineleyici davranışlar mış gibi oyundan farklıdır. Belirli amaçları yoktur. Dolayısıyla, çocuğun davranışının özel ilgi alanındaki nesnelerle yaptığı yineleyici davranışın ya da mış gibi oyunun göstergesi mi olduğu iyice irdelenmelidir. Örneğin, ebeveynlere çocuğun genelde bu oyuncakla nasıl oynadığıyla ilgili sorular sorulabilir.

Madde iv- Çocuğa “Işık nerede?” ya da “Bana ışığı göster.” deyiniz. Çocuk işaret parmağıyla ışığı GÖSTERİYOR mu?   

   Bu madde otizm/YGB ile ilgili maddeler arasındadır. Bu madde Bölüm A’daki 7. madde ile aynı beceriyi (Sosyal amaçlı işaret etme) sorgular.

Çocuğun dikkatini kendinize çekin. “Işık nerede? Göster!” deyin.

    Çocuk işaret parmağıyla ışığı

    gösterirse       evet         başarılı

    Çocuk kendisine söyleneni anlayarak ışığa baksa bile işaret parmağıyla gösterme davranışını yapmazsa, yaptığınız aktiviteyle ilgilenmezse  à hayır à    başarısız

Bu maddeyi uygularken dikkat edilmesi gereken noktalar:

  Çocuğun gösterme davranışından önce, kendisinden neyi göstermesinin istendiğini anlaması gerekir. Dolayısıyla çocuğun bildiği nesneleri bularak bu maddeki yönergeyi uyarlamak gerekir. Çocuk ayıcığı biliyorsa “Ayıcık nerede? Göster!” yönergesi verilir.

   İstenen nesnenin odanın içinde kolaylıkla görülebilecek bir yerde olmasına, etrafında çok fazla nesne bulunmamasına dikkat edilmelidir.

    Madde iv- Çocuk küplerle kule yapabiliyor mu? (Eğer yapabiliyorsa kaç küple?)

   (Küplerin sayısı:…)

        Bu madde otizm/YGB ile ilgili olmayan maddeler arasındadır. 
  Çocuğun önüne 10 tane küp koyun.

  Küpleri göstererek “Haydi bu küplerle kule yap.” deyin.

  Çocuk kule yapmak için herhangi bir girişimde bulunmazsa beş tane kübü üst üste koyarak “Bak ben kule yaptım” deyin.

  Çocuğa model olduktan sonra yaptığınız kuleyi bozun ve “Şimdi sıra sende. Kule yap” diyerek tekrar bekleyin.

  Çocukların yaşlarına göre üst üste koymaları gereken küplerin sayısı:

  18 aylık  3 küp

   2 yaş  6 küp

  2,5 yaş 8 küp

  3 yaş  10 küp

   Çocuk bir iki küpü üst üste koyabilse de yaşından beklenilen sayıda küpü üst üste koyarak kule yapmazsa bu maddeye yine de evet                  başarısız

    Çocuk küplerle hiçbir şekilde kule

    yapmazsa          hayır         başarısız

CHAT’te toplamdaki 14 maddeden 5'i bir çocuğun otizm tanısı alıp alamayacağı sinyallerini veren kritik maddelerdir. Bu maddeler:

    Bölüm A ‘da: A5, A7

    Bölüm B ’de: Bii, Biii, Biv ’tür.

CHAT’TE OTİZM TANISI ALMA RİSKİ OLAN ÇOCUKLAR NASIL BELİRLENİR?

l Değerlendirme sonucunda, çocuğun ileride otizm tanısı alma riski 3 derecede belirlenir.

a) Yüksek risk: Çocuk kritik maddelerin beşinden (A5, A7, Bii, Biii ve Biv) de kalırsa.

b) Orta dereceli risk: Çocuk Kritik maddelerin belirli ikisinden (A7 ve Biv)de kalırsa.

c) Düşük risk: Çocuk ‘yüksek ve/veya orta dereceli risk gruplarına girmiyorsa. 

CHAT’te yüksek-risk veya orta –dereceli-risk grubunda belirlenmek ne demektir?

   CHAT’te otizm için yüksek-risk ya da orta-dereceli-risk grubunda sınıflandırılmak değerlendirme sonucunda başarısız olmak demektir.

   CHAT’te başarısız olan çocuk muhakkak bir çocuk psikiyatristine yönlendirilmelidir.

CHAT’te düşük-risk grubunda belirlenmek ne demektir?

CHAT’te otizm için düşük-risk grubunda sınıflandırılmak değerlendirme sonucunda başarılı olmak demektir.

   

   Bu durumda herhangi bir ilave uygulamaya gerek yoktur.

UYARI!!!! CHAT’te başarılı olmak o çocuğun herhangi bir tipte sosyal-iletişim problemi ya da daha farklı bir gelişimsel problem (Zihinsel gerilik gibi) geliştirmeyeceğini garantilemez. Ebeveynlerin bu tür problemlerin varlığına ya da çocuklarının akranlarından farklı geliştiğine dair endişeleri varsa çocuk psikiyatristleri, çocuk nörologları, çocuk doktorları ya da psikologlar gibi ilgi uzmanlara yönlendirilmeleri gerekmektedir.