ÖZEL EĞİTİM VE ZİHİNSEL ENGELLİ ÇOCUKLAR

 

Her çocuk bir diğerinden farklıdır. Her çocuğun kendine özgü bedensel,bilişsel,sosyal ve duygusal bir yapısı vardır.

   Bazı çocuklar bilişsel davranışlarda, duyuşsal motor özelliklerde, iletişim becerilerinde ve motor işlevlerde yetersizlik göstermektedir. Bu gelişim alanlarındaki bir yada birden fazla yetersizlik çocuğu olumsuz yönde etkileyebilmektedir 

   Gelişim alanlarındaki yetersizliklerden dolayı olumsuz yönde etkilenen çocuklarda genel eğitim hizmetleri yetersiz kalmakta ve özel eğitim hizmetlerine gereksinim duyulmaktadır.
Özel Eğitim, ortalama öğrenci özelliklerinden önemli derece farklılaşan öğrencilere sağlanan bireysel olarak planlanmış ve bireyin bağımsız yaşama olasılığını en üst düzeye çıkarmayı hedefleyen eğitim hizmetlerinin bir bütünü olarak ifade edilmektedir. 

 
Özel eğitim gerektiren, bir başka deyişle özel gereksinimli öğrenciler, zihin engelliler,öğrenme güçlüğü olanlar,duygusal ve davranış bozukluğu olanlar,bedensel yetersizliği olanlar,konuşma ve dil sorunlular, işitme engelliler, üstün zekalılar ve üstün yeteneği olan öğrenciler şeklinde gruplara ayrılmaktadır.

Zihin engelli çocuklar, engelli çocuklar içerisinde en popüler gruptur. Bununla birlikte bu çocukların toplum tarafından yeterince tanındığı söylenemez. Hatta bu çocuklara ilişkin bazı gerçek dışı önyargı ve inançlar vardır.

   Üstelik zihin engelli denince akla ağır vakalar gelmektedir. Oysa zihin engelli çocuklar doğuştan getirdiği kalıtsal özelliklere,sağlanan tıbbi tedavi,eğitim ve çevre olanaklarına bağlı olarak kendi içlerinde önemli bireysel farklılıklar gösterirler. 

   Zeka bölümü çeşitli ölçeklerde 45-75 arasında olan bireyler eğitilebilir zihinsel özürlü olarak tanımlanarak, anaokulu, özel eğitim sınıfları, ilköğretim ve meslek okullarında eğitim alabilmektedirler. 

  “Gerizekalılık, halihazırdaki işlevlerde gerilik göstermektir. Bu zihinsel işlevlerde önemli derecede normal altı, bunun yanı sıra zihinsel işlevlerle ilişkili uyumsal beceri alanlarından (iletişim,özbakım,ev yaşamı,sosyal beceriler,toplumsal yararlılık,kendini yönetme,sağlık ve güvenlik,işlevsel akademik beceriler,boş zaman ve iş) iki ya da daha fazlasında sınırlılıklar gösterme durumudur .

   

   Gerizekalılık 18 yaşından önce ortaya çıkmaktadır.” zihin engelli bireylerin özel eğitim ihtiyaçları işlevsel akademik beceriler ve bağımsız yaşam becerileri üzerinde yoğunlaşmaktadır.

   Bağımsız yaşam becerileri ise bireyin başkalarına bağımlı olmadan yaşamını sürdürmesi için gerekli olan becerileri içermektedir. Günlük yaşam becerileri , bağımsız yaşam becerileri kapsamında yer alan bireyin kendisi ve çevresi ile ilgili becerilerden oluşmaktadır. 

 
Zihin engelli birey, içinde yaşadığı toplumda, sürekli etkileşim içerisindedir. Zihin engelli birey kendisini ifade edebildiği ve kendi ihtiyaçlarını bağımsız olarak karşılayabildiği düzeyde toplum içerisinde bağımsız olarak yaşayabilmesi ve kabul görmesi söz konusudur. 

   Normal çocuklar, anne-baba gibi modeller ya da onlara tanınan fırsatlar aracılığıyla gelişim evreleri içinde günlük yaşam becerilerini kazanabilmektedir. Buna karşın zihin engelli çocuklar, genellikle normal çocuklara tanınan fırsatlara sahip bulunamamaktadır. 

 
Çünkü aileler zihin engelli çocuğun günlük yaşam becerilerini nasıl kazanabileceğine ilişkin yeterli bilgiye sahip değildirler. Aileler zihin engelli çocukların bu tür becerileri yapmaları yerine genellikle onlar için kendileri yapmaktadır. 

   Zihinsel yetersizlik kadar anne-baba ve çevrenin olumsuz tutumları ve sistemli yaşantılardan sağlanamaması, zihin engelli çocukların günlük yaşam becerilerini kazanabilmelerini etkileyebilmekte ve geciktirebilmektedir. Bu yüzden zihin engelli çocukların günlük yaşam becerilerini kazanabilmeleri özel birtakım düzenlemeleri gerektirmektedir. 

   ZİHİN ENGELLİ ÇOCUKLARIN EĞİTİM GEREKSİNİMLERİ 

Bütün çocukların eğitiminde olduğu gibi zihin engelli çocukların eğitiminde de, onların ileride başkalarına bağımlı olmadan yaşamlarını sürdürmeleri, kendi kendilerine yeterli duruma gelmeleri ve toplumla bütünleşmeleri amaçlanmaktadır. 

Zihin engelli birey, içinde yaşadığı toplumda sürekli etkileşim ve iletişim içerisindedir. Zihin engelli birey kendisini ifade edebildiği ve kendi ihtiyaçlarını bağımsız olarak karşılayabildiği düzeyde toplum içerisinde kabul görmesi beklenmektedir. 

Zihin engelli yetişkinlerin aile üyesi, işçi, öğrenci, boş zaman etkinliklerine katılımcı olma, tüketicilik ve vatandaşlık gibi toplumsal rolleri üstlenebilmeleri için tam bağımsızlıklarını kazanmaları gerekmektedir. 

   Zihin engelli çocukların eğitim gereksinimleri onların bazı özelliklerine göre farklılaşabilmektedir. 

   Zihin engelliler homojen bir grup olmadığından, çeşitli özelliklerine bağlı olarak kendi içlerinde önemli bireysel farklılıklar göstermektedirler. Bu farklılıklar, onların toplum yaşamına hazırlanmalarında gerekli olan birçok beceriyi öğrenmede başkalarının yardımına daha fazla gereksinim duymalarına yol açabilmektedir. 

   Özellikle, diğer bireylerin kendi başlarına ya da çok az yardımla öğrendikleri birçok beceriyi zihin engelli çocuklar kendi başlarına öğrenmede ya da az bir yardımla üstesinden gelmede güçlük çekebilmektedirler. 

   Birçok zihin engelli birey bağımsız yaşamaya adaydır. Birçoğu kendi bakımını sağlamaya, ev işlerini yapmaya, evlenip aile kurmaya, evdeki eşya ve cihazları kullanmaya, temizliğe, yiyecek hazırlamaya, kısaca kendi yaşamını bağımsız olarak sürdürmeye gereksinim duyacaktır . 

   Zihin engelli çocukların eğitimlerinin temel amacı, bu çocukların, yaşamlarını bağımsız olarak devam ettirebilmeleri için gerekli olan becerileri kazandırmaktır. Bu amaçla, zihin engelli çocuklara okul öncesi dönemden başlayarak güvenli ve bağımsız yaşam becerileri kazandırmaya yönelik eğitsel birtakım düzenlemelere yer verilmelidir.

   Zihin engelli çocukların özel eğitim ihtiyaçları işlevsel akademik beceriler ve bağımsız yaşam becerileri üzerinde yoğunlaşmaktadır. İşlevsel akademik becerilerde işlevsellikten amaçlanan öğretilecek bilgi ve becerilerin birey için günlük yaşamda, evde, toplumda ve çevrede işe yarar olması ve kullanabilir olmasıdır. 

   Normal çocuklar, anne-baba gibi modeller ya da onlara tanınan fırsatlar aracılığıyla gelişim evreleri içinde bağımsız yaşam becerilerini kazanabilmektedirler. Buna karşın zihin engelli çocuklar, genellikle normal çocuklara tanınan fırsatlara sahip değildirler.
 

   Çünkü aileler zihin engelli çocuğun bağımsız yaşam becerilerini nasıl kazanacaklarına ilişkin yeterli bilgiye sahip değildirler.  

   Aileler zihin engelli çocukların bu tür becerileri yapmaları yerine bu tür becerileri genellikle onlar için kendileri yapmaktadırlar. Zihinsel yetersizlik kadar anne-baba ve çevrenin olumsuz tutumları ve sistemli yaşantıların sağlanamaması,zihin engelli çocukların bağımsız yaşam becerilerini kazanabilmelerini geciktirebilmektedir.Bu yüzden zihin engelli çocuğun bağımsız yaşam becerilerini kazanabilmeleri özel bir takım düzenlemeleri gerektirmektedir.

ZİHİN ENGELLİ ÇOCUKLAR VE KAYNAŞTIRMA BECERİLERİ 

   Zihin engelli çocukların toplum tarafından kabul edilen beceri ve davranışları kazanıp, toplumun birer parçası olarak yaşayabilmeleri büyük ölçüde aldıkları eğitim ile mümkündür. 

   Kaynaştırma, gerektiğinde sınıf öğretmenine ve/veya engelli öğrenciye destek özel eğitim hizmetleri sağlanması koşulu ile engelli öğrencilerin normal eğitim ortamlarında eğitilmesidir. 

   Kaynaştırma eğitsel bir kavramdır ve özel gereksinimli çocukların uygun öğretim desteğiyle normal sınıf ortamlarına yerleştirme uygulamasıdır. 

   Kaynaştırma eğitiminde önemli olan, kaynaştırmanın engelli çocuğun yerleştirilme yeri olmasından çok, engelli çocuğun gereksinimlerinin karşılanacağı ve bu amaca yönelik olarak düzenlenecek ortam olmasıdır. 

   Kaynaştırma uygulamalarının temelinde, kaynaştırmanın normal ve zihin engelli çocukların arkadaşlık ilişkilerini geliştirdiği, eğitim ve öğrenme ortamlarını zenginleştirdiği varsayım yatmaktadır. 

   Engelli olsun ya da olmasın, her çocuğun kendine özgü özelliklere sahip olmaları nedeniyle, her bir çocuğun gelişiminin kendi içinde değerlendirilmesi gerekliliği, engelli çocukların normal eğitim ortamlarında eğitim alabilmeleri için bir başka neden olarak gösterilmektedir.

   Zihinsel özürlü bireylerin eğitim gereksinimlerinin belirlenebilmesi için, çok yönlü ( aile , çocuk gelişimi ve eğitimci, psikolog, sosyal hizmet uzmanı, doktor, fizyoterapist, özel eğitim öğretmeni gibi) bir yaklaşımla yapılacak bir değerlendirmeye ihtiyaç vardır. 

   Birçok zihinsel özürlü birey bağımsız yaşamayı öğrenebilir. Böylece birçoğu kendi bakımını sağlayabilir, ev işlerini yapabilir, evdeki eşya ve cihazları kullanabilir, temizliğini yapabilir, yiyecek hazırlayabilir, kısaca kendi yaşamını bağımsız olarak sürdürebilir. 

   Bireysel eğitim zihinsel özürlü çocukların bireysel olarak gelişim özellikleri dikkate alınarak, gereksinimlerinin eğitimci tarafından çocuğa bireysel olarak verilmesidir.Grup eğitim programı zihinsel özürlü bir grup çocuğun sosyal bir ortam içinde ortak gereksinimlerinin karşılanması, sosyal hayata uyumun sağlanması açısından büyük önem taşımaktadır. 

Eğitilebilir Zihinsel Özürlülerin Eğitimi

   Zeka bölümü çeşitli ölçeklerde 45-75 arasında olan bireyler eğitilebilir zihinsel özürlü olarak tanımlanarak, anaokulu, özel eğitim sınıfları, ilkokul,ortaokul  ve meslek okullarında eğitim alabilmektedirler. 

  Özel eğitim sınıfına devam ederek ilkokulprogramını başarıyla tamamlayan eğitilebilir zihinsel özürlü öğrenciler eğitimlerini eğitilebilir zihinsel özürlüler için açılmış olan özel sınıfların ortaokul kısmına devam ederler.Ortaokulu bitiren öğrenciler meslek okullarına ya da Özel Eğitim Mesleki Eğitim Merkezine devam ettirebilmektedirler.
 Öğretilebilir Zihinsel Özürlülerin Eğitimi 

   Zeka bölümü 25 - 44 arasında olan çocuklar öğretilebilir zihinsel özürlü olarak tanımlanmakta, Özel Eğitim Uygulama Merkezi ile Özel Eğitim İş Uygulama Merkezi , ilk ve ortaokullar bünyelerinde ağır-orta grubu için açılmış olan özel sınıflara devam edebilmektedir.

Süreğen bakıma muhtaç zihin engellilerin eğitimi için evde özel eğitim hizmetlerinden yaralanılabilmektedir.

 Zihinsel engelli bireylerin eğitimleri için her ilde özel eğitim ve rehabilitasyon merkezleri de  bulunmaktadır.