OTİSTİK BİREYLERİN EĞİTİMİNDE KULLANILACAK ARAÇ-GEREÇLERVE KULLANIM AMAÇLARININ BELİRLENMESİ

OTİSTİK BİREYLERİN EĞİTİMİNDE KULLANILACAK ARAÇ-GEREÇLERVE KULLANIM AMAÇLARININ BELİRLENMESİ

 

OTİSTİK BİREYLERİN EĞİTİMİNDE KULLANILACAK ARAÇ-GEREÇLERVE KULLANIM AMAÇLARININ BELİRLENMESİ

A-     0tistik belirti gösteren çocuklarda aşağıdaki özellikler görülmektedir:

1.      Çevresindeki bireylerin farkında olmama.

2.     Kendisinin rahat ve güvenli olabileceği ortamı seçme becerisinin olmayışı.

3.     Taklit etme davranışının yetersizliği ya da hiç olmayışı.

4.     Sosyal oyun davranışının yetersizliği ya da hiç olmayışı.

5.     Arkadaşlık ilişkilerindeki yetersizlik.

B-     Dil, iletişim ve sembolik gelişimde farklı olma:

1.      Karşılıklı iletişimin olmaması.

2.     Sözel olmayan normal dışı iletişimin kurulması.

3.     Yaratıcılığın olmayışı.

4.     Sözel dilin kullanımındaki yetersizlik.

5.     Konuşmanın içeriği ve şeklinde normalden farklılık.

6.     Karşılıklı diyalog kurmada yetersizlik.

C-     İlgilerinin ve ilgilenilen etkinliklerin sınırlı sayıda olması:

1.      Stereotip hareketler sergileme.

2.     Nesnelerin daha çok ayrıntıları ile ilgilenme.

3.     Çevredeki değişikliklere karşı tepki gösterme.

4.     Günlük yaşamla ilgili alışkanlıkların değişimine karşı çıkma.

5.     İlginin son derece sınırlı olması.

Bunlara Ek Olarak

.      Kendi kişisel kimliğinin farkında olmaması.

.        Belli nesnelere bağımlılık geliştirmesi.

.     Nesneleri amacına yönelik kullanamaması.

.      İçinde bulunduğu ortamdaki değişikliklere karşı tepki göstermesi.

.       Fiziksel temastan kaçınma.

.       Gereksinimlerini işaret ile belirten çocuklar.

DUYUSAL ÖZELLİKLER

A-   İŞİTSEL UYARILARA KARŞI TEPKİLERİ: Seslere karşı çok değişik tepkiler gösteren Otistik çocuklar vardır.Bazı seslere hiçbir vermezler, duymazlıktan gelirler. Bazı seslere karşı aşırı aşırı duyarlılık göstererek kulakları tıkar,bağırarak tepki verir.

B-  GÖRSEL UYARILARA KARŞI TEPKİLERİ : Otistik çocukların insan yüzüne ve çevresindeki bir çok nesneye bakmamalarına karşın , hareket eden , dönen ya da parlak olan bazı nesnelere çok uzun süre bakabildikleri , bazılarının zaman zaman ışıktan rahatsız oldukları hatta karanlık bir odada daha rahat ettikleri görülebilmektedir.

C-   ACI- SICAK – SOĞUĞA KARŞI TEPKİLERİ: Bu tepkiler bazı çocuklarda acıyı-sıcağı ve soğuğu fark etmeme şeklinde ortaya çıkarken , bazılarında soğuk suyla ellerini yıkarken ağlama, eline bir toplu iğne battığı zaman çığlık atma gibi aşırı duyarlılık gösterme.

D- DOKUNMAYA KARŞI TEPKİLERİ: Herhangi bir kimse tarafından dokunulmaya, kucağa alınmaya tepki gösteren Otistik çocuklar ise, fiziksel teması reddetmekte ve çevresiyle ilişki kurmaktan kaçınmaktadır.

   Otistik çocuklar yeni bir nesneyi tanımada genellikle koklama, dokunma duyularını kullandıkları görülmektedir. Hiç tanımadıkları bir nesneyi parmaklarının üzerinde gezdirerek dokunma, koklama, zaman zaman da ağzına alma, yalama , ısırma ve dişlerine sürme şeklinde keşfetmeye çalışırlar.

    Bazı Otistik çocuklar yiyecekler konusunda çok iştahlı olurken bazılarında emme ve yutma güçlükleri görülebilmektedir. Bu güçlüklerin; dil, çene, ağız ve çiğneme kaslarını kullanmadaki yetersizliğe bağlı olarak gecikmiş motor gelişiminin bir özelliği olduğu belirtilmektedir.

MOTOR GELİŞİM ÖZELLİKLERİ

   Fiziksel görünüşleri diğer çocuklardan farklı olmamasına rağmen Otistik çocukların motor becerileri yaşıtlarına göre farklılık gösterebilmektedir. Top atıp tutma, tahta üzerinde dengede durabilme, ip atlama, dans etme, yüzme, merdiven inip çıkma gibi büyük kas motor becerilerinin kullanılmasını gerektiren bazı hareketleri, taklit etme becerilerinin çok az ya da hiç olmamasına bağlı olarak daha geç öğrendikleri görülmektedir. Kağıt kesme, kutu içine küp atma ve ipe boncuk dizme gibi küçük kas motor becerilerinin de oldukça zayıf olduğu gözlenmektedir.

     Ayakkabı ve terliklerin içe bakan kısımlarına renkli işaret koyarak doğru giymesi sağlanır.

Parmak kaslarını yeterince kullanamayan (ayakkabı bağını bağlayamayan ) öğrenciler için kumbaraya para atma, kutuya boncuk atma, ipe boncuk dizme, toplu iğneleri bir bir toplama vb. çalışmaları yapılabilir.

Sayfa çevirme ve kartları çevirerek sıralama motor becerisini geliştirir.

    HASSAS MOTOR BECERİSİ İÇİN YAPILACAK ÇALIŞMALAR:

1-     Kalem açma.

2-     Ambalaj yapma.

3-     Delikli zımba kullanma.

4-     Kağıtları ataçlama, zımbalama.

5-     Mum boyaları boy ve renge göre gruplama.

6-     Kağıt katlama ve zarflara koyma.

7-     Çatal- bıçak takımını kutusuna yerleştirme.

8-     Benzer tabakları, bardakları gruplama.

SOSYAL GELİŞİM ÖZELLİKLERİ

    Sıklıkla Otistik çocukların sosyal özellikleri; fiziksel temastan kaçınmaları, göz kontağı kurmamaları veya az kurmaları, kendilerine gülümsendiği zaman aynı şekilde karşılık vermemeleri. İnsanlara karşı ilgisiz olmaları, oyun becerilerinde yetersizlik göstermeleri.

   Otistik çocukların genelde sözel ifade kullanarak iletişim kurma ile ilgili yetersizlikleri vardır. Bu yetersizlik onların tek başına ya da yaşıtları ile birlikte oyun oynama becerilerini kısıtlamaktadır. Çoğu Otistik çocuk, saatlerce su ve kum ile oynayabilmekte, çamaşır makinesinde dönen çamaşırları, aspiratörü vantilatörü saatlerce izlemektedir. Otistik çocuk sıklıkla trambolinde zıplama, sallanan bir oyuncak at üzerinde sallanma, kaydıraktan kayma gibi ilginç ve tekrarlanan oyunları daha çok tercih edebilmektedir.

   Otistik çocuk ,iletişim ve hayal gücünden yoksun olmaları nedeniyle diğer çocukların oyununa katılamazlar. Örnek: Sandalyelerden “ otobüsler” , tabaklardan “gemiler” yapabilir. Oysa aynı yaştaki Otistik çocuklar bu nesnele oyunları genellikle nesneleri yalama ve emme gibi ağız bölgesine haz veren oyunları sürekli tekrar şeklinde yaptığı görülmektedir.

    Otistik çocukların sosyalleşmesinde iskambil, dama, okey gibi oyunlar için fırsat yaratılarak mekanı ve bir oyunu paylaşmayı öğrenmesine yardım edebilir.

    Alış-veriş merkezleri ve pazarda araba taşıtarak çevresiyle ilgilenmesi sağlanabilir.

    Evin ve sınıfın kapısı çalındığında çocuğa açtırılmalı.

   Bazı çocuklar, havada çevrilmek, atılıp tutulmak gibi biraz sertçe fiziksel hareketlere ilgi duyarlar. Bu tarz oyunlar sosyalleşmede başlangıç olabilir. Sınıfımızda bulunan diğer öğrencilerde oyuna katılabilir.

   Balonlara karşı korkusu olan öğrenciler sevdiği yiyecek ve içeceklerle ödüllendirilerek yavaş yavaş balona alıştırılabilir.

    Sıcak – soğuk gibi kavramları öğretirken gerçekten sıcak ve soğuk olan objeler kullanılmalı.

   Günlük yapılacak işleri resimleri sıralayarak planlama yapılabilir. Bitirilen görev biter bitmez ortadan kaldırılır ve bir sonraki göreve geçilir. Bu çalışma aynı zamanda zaman kavramını da geliştirir. 

   “Dün, bugün ve yarın “ kavramlarını öğretmek için en yaratıcı yöntemlerden biride balonlardan yaralanmaktır.Kısmen söndürülmüş bir balon geçmiş zamanı(dün), şişirilmiş balon şimdiki zamanı(bugün) , Sönük balon gelecek zaman (yarın) dır.Balonların söndürülmesi ve şişirilmesi öğrencilerle birlikte yapılmalı.

   Haftanın günlerini ve zaman kavramını öğretmek için farklı renklerden hazırlanmış takvim yapılabilir. Takvim yaprakları birlikte çevrilmeli ve yapılan iş sözel olarak açıklanmalı.

     Toplu olarak yapılan bir etkinliğe (çizgi film izleme) bitene kadar katılmakta güçlük çeken çocukların eline oyun hamuru verilerek tüm etkinlik boyunca sessiz bir şekilde oturmasını başarabiliriz.

     Eğer öğrenci sınıftan dışarıya kaçmayı adet haline getirmiş ise, onu kapıdan uzak bir yere oturtun ve yolunun üzerine çocuğun ilgisini çekecek objeler konursa bunlar onu farklı alanlara yönlendirir.

   Sınıf ortamı uygun ise sakinleşmesi için sessiz ortam alan oluşturulmalı ve bu alana öğrenciyi sakinleştiren objeler konmalı.

    Masaların ve sandalyelerin çekilirken ses çıkarmaması için lastik, kumaş, halı parçası takılmalı.

    Sırasını beklemek için” şimdi ben atıyorum”,”şimdi sen atıyorsun” çalışması yapılabilir.

    Alış-veriş listesi hazırlama, liste yaparken sırasını bekleme.

    Reklam broşürlerini kullanarak objelerin adını öğrenme çalışması yapılabilir.

DİL V E İLETİŞİM ÖZELLİKLERİ

    Otistik çocukların iletişim kurma becerilerinde yetersizlik ve sınırlılık vardır.

    Hece tekrarlarının görüldüğü babıldama dönemini normal çocuklardan farklı geçirdikleri için konuşmayı normal zamanda kazananlar da konuşmalarını zamanla kaybedebilmektedir. Buna bağlı olarak Otistik çocukların yarısından fazlası konuşmayı amacına uygun kullanamamaktadır.

    Otistik özellikler gösteren çocukların dille ilgili becerileri kazanmaları için öncelikle uygun oturma , göz kontağı kurma, hareket taklitleri yapma gibi öğrenmeye hazırlık becerilerini tamamlamış ve bu becerileri değişik ortamlara genelleştirmiş olmaları gerekmektedir.

    Tüm çocuklarda olduğu gibi Otistik çocuklarda da alıcı ve ifade edici dil olarak gelişmektedir.

ALICI DİL BECERİLERİ:

   İşaret ya da mimiklerle iletişim kurmada yetersizlikleri olan Otistik çocuklar için daha farklı iletişim şekillerinin öğretilmesi gerekebilmektedir. Çocuğun karşılıklı iletişim kurma isteğini artırmak için çok iyi olan görsel algı ve karmaşık modelleri eşleştirme becerisi kullanılabilir.”Resim eşleştirme” çocuğun zevkle yaptığı bir etkinliktir. Resimle eşleştirmeye yakın çevremizdeki nesnelerden başlanmalı, resim kartları basitten karmaşığa doğru sıralanmalı. Daha sonra resim- yazı eşleştirmesine geçilebilir.

   Eşleştirme çalışmasında: Basit resim eşleştirme, nesne resmini eşleştirme, resmi eşleştirme adlandırma, yazı ile nesne resmini eşleştirme, iki sözcüklü ifadeyi nesne resmi ile eşleştirme.(Büyük araba.)

İFADE EDİCİ DİL BECERİLERİ:

    Otistik çocukların konuşma ile ilgili problemlerini tanımaya yönelik çalışma sonuçlarına bakıldığında;

.       Konuşmaları anlamada güçlük,

.        Ekolali,

.         Gramer bozuklukları,

.         Zamirlerin yer değiştirerek kullanılması,

.         Edatların uygun yer ve zamanda kullanılmaması,

.       Zaman kavramını kazanmada güçlük,

.        Telaffuz bozukluğu gibi yetersizliklerin olduğu görülmektedir.

Yukarıdaki olgulara bakılarak şu pratik çalışmalar yapılabilir:

Günlük çalışma programını, yapılacak işlerin sırasını gösteren kartların kullanımı.

         

   Otistik öğrencinin sıra ve sandalyesi, terliği ve ayakkabısı vb. eşyaları onun ilgisini çekecek şekilde işaretlenir.

    Olumsuz davranışların söndürülmesinde çocuğun sevdiği yiyecek, içecek, oyuncaklar kullanılmalı.

   Bilgisayar ve atari klavyelerinin kullanımında fiziksel yardım verilmek gerekiyorsa çocuğun eli elimizin altına alınarak tutularak kontrollü olarak klavye tuşlarına basması sağlanır. Yardımcı olması açısından parmaklarını parmaklarımıza lastik, bant gibi şeylerle tuttura biliriz. Otistik çocukların dikkatlerinin çabuk dağılacağını düşünerek klavye üzerinde kullanmadığımız tuşların üzeri kapatılmalı.

   Duvara, panoya asılan uyarı yazılarını, nesnelerin adını farklı renk ve büyüklükte dikkati çekici büyüklükte yazmalı.

    Alfabe küplerini, sayı küplerini, yaprak ve diğer doğal objeleri de kile bastırarak kalıp çıkarılabilir.

   Ayakkabı kutularını kullanarak kelime bankası oluşturulabilir. Meyve, içecek, hayvan adları, haftanın günleri, aile bireylerinin adları vb. Kelime bankasından çekilen kelimeler okunarak başka bir kutunun içine atılır. Aynı çalışma sadece resim kartları ile de yapılabilir. Renk öğretiminde de aynı yöntem kullanılabilir.

    Bir çalışma esnasında mümkün olduğu kadar çocuğun bütün duyularını kullanmasını sağlayınız. Ne kadar çok duyudan yararlanırsa kavrayış o kadar çabuk olur. Örneğin: Ritim çalışması kullanılan darbukayı sandalyede oturan çocuğun bacaklarının arasına sıkıştırarak çaldırır isek bacakları ile nesneyi kontrol etmeyi ve darbukanın tınısını alacaktır. Bu çalışma parmaklarını kullanarak dokunma duyusunu, ritmini duyarak işitme duyusunu, el hareketlerini izleyerek görme duyusunu çalıştırır ve sıra beklemeyi öğrenir.

    Çocuğun bazı alanlardaki kemle gruplarını (yiyecek, hayvan isimleri) hatırlaması için fısıltı, rap ritmindeki şarkılar, diğer türden şarkılar kullanılabilir. Bu şarkılar varlıkların kullanılış amaçlarını da öğretmek için kullanılabilir.(Süt alıp içmek, boya alıp resim yapmak gibi.)

    Hareketler ve bir ritim eşliğinde söylenen şarkılar Otistik çocuklarda eksik olan taklit etme becerisini geliştirir.

    Öfke nöbetine girdiğinde kendisini, çevresindekileri ısırarak zarar veren çocuğun eline verilecek olan yumuşak ve kolay parçalanmayacak bir nesne kendisine zarar vermesini giderek bu davranışın sönmesini sağlayabilir.

    Kendisine ve çevresindekilere vurma alışkanlığı olan öğrencilere tutması için bir kucak dolusu yumuşak materyal verilebilir.

    Yakaya yapışıp çekme davranışı gösteren öğrencilere bir şeyler taşıtılmalı.

    Kendi saçlarını çeken bir öğrencinin saçlarına boncuk takılabilir.

    Parmakları ile sürekli objelere vuran bir öğrencinin eline bir davul verilmeli ve ona vurması sağlanmalı.

   Dokunmaktan ve kucaklaşmaktan hoşlanmayan bir çocuğa önce elimize aldığımız bir nesneyi birlikte tutma, giderek tek parmağımızı ve daha sonra elimizi tutmasını sağlayabiliriz.

    İnsanların saçlarını ve boyunlarını koklayan bir öğrenciye küçük bir parfüm kutusu koklatılır.

    Sürekli olarak nesneleri koklayan öğrencinin eline kalıcı koku sürülerek bu alışkanlığı söndürülebilir.

    Bir tür soyutlamaları öğretebilmek için söz konusu bireye tanıdık ve anlamlı gelen görsel davranışlardan yararlanılmalıdır. Böylece görsel hafıza yaratmakta yardımcı olur. Öfkeli, mutlu, ağlıyor, gülüyor karakterlerin fotokopisi çekilerek kullanılmalı. Bu çalışma duygularını ifade etmeyi öğretebilir.Bu çalışma için çocuğun çekilmiş kendi resimleri kullanılabilir.

ÖZBAKIM BECERİLERİ

    Özbakım becerisi olarak kazandırılacak tuvalet eğitimi, giyinme- soyunma, beslenme ve vücut temizliği Otistik çocuğun çevreden bağımsız olarak hareket edebilecek öz güveni kazanmasını sağlamış  olacaktır. 

GİYİNME- SOYUNMA BECERİSİ:

Pantolon: Lastikli ve rahat giyilip çıkarılacak şekilde bol olmalı.

Pijama: Lastikli ve rahat giyilip çıkarılacak şekilde bol olmalı.

Bluz, çorap: Bol olmalı. Kaygan olmamalı.

Ayakkabı: Bağlıksız, ayağına kolay girebilecek şekilde ve cırt cırtlı olmalı.

Terlik: Ayağını rahatsız etmeyici ve kaygan olmamalı.

    Giyip çıkarması kolay olacağı için başlangıçta düğmesiz giysiler, küçük düğmeli giysiler yerine büyük düğmeli giysiler tercih edilmeli. Fermuarlı veya çıt çıtlı pantolonla çalışma yapılacaksa bunların çocuğun rahat tutabileceği şekilde büyük olmasına özen gösterilmeli.

    Parmaksız eldivenleri giymek, parmaklı eldivenleri giymeden daha kolay öğrenilmektedir.

    Bere şeklindeki şapkaları tutmak ve giymek daha kolay olmaktadır. 

Fermuar Açma- Kapama:

.       İri dişli, orta boy fermuar seçilmeli.

.        Başlangıçta çocuğun motor becerileri dikkate alınarak fermuarın tutma yeri yapıştırma, sıkıştırma, değiştirme şeklinde yenilenerek kolay tutulur hale getirilmeli.

“Çıt- Çıt” Açma- Kapama:

.        Büyük boy, kolay açılıp kapanabilen çıt çıtları olan bir giysi seçilmeli.

Düğme İlikleme ve Açma:

.       Büyük boy (yaklaşık 2-3 cm çapında) düğmeleri olan giysiler.

.         Düğmelerin sert, düz ve ilik ile orantılı olmasına dikkat edilmeli.

.         Çocuk düğme ilikleme ve açmayı öğrendikten sonra düğmenin boyutu küçültülmeli.

Pijama, Buluz, Tişört Giyme- Çıkarma:

.       Çocuğun kendisine biraz bol gelen, beli lastikli bir pijama seçilir.

BESLENME

Bardaktan Su İçme:

.         Çocuğun iki eli ile kolay tutabileceği, plastik bir bardak seçilmeli.

Bardağına Sürahiden Su Doldurma:

.      Çocuğun kolay tutabileceği, orta boyda plastik bir sürahi olmalı.

.         Ağzı dar olmayan plastik bir bardak.

.         Çocuğun boyuna uygun masa ve ya sehpa.

Kaşık, Çatal, Bıçak Kullanma:

Kaşık Kullanma:

.        Çocuğun kolayca tutabileceği büyüklükte ve sapı kalın olan bir kaşık seçilir.

.      Kaşığı kullanarak çocuğun un, tuz, pirinç, nohut, bezelye gibi malzemeleri tabaktan tabağa boşaltma.

Çatal Kullanma:

.         Çocuğun kolay kullanabileceği, iri dişli ve sapı kalın olan bir çatal seçilmeli.

.         Çocuğun çatalına kolay takabileceği patates, peynir vb. yiyecekler seçilmeli.

Bıçak Kullanma:

.       Çocuğun kolay tutabileceği, fazla keskin olmayan bir bıçak seçilmeli.

.         Bıçakla kesmekte zorlanmayacağı patates, havuç, peynir gibi yumuşak yiyecekler seçilmeli.

Diş Fırçalama:

    Çocuğa uygun küçüklükte bir diş fırçası, özel bir tadı olmayan diş macunu, aynası olan bir lavabo ve ağzını çalkalamak için plastik bardak.

AKADEMİK BECERİ

    Kendini kontrol etmekte güçlük çeken, hızlı sayan öğrencilerle ritmik saymada top kullanılabilir. Abaküs ve sınıfta, çevremizde bulunan objeleri de bu amaçla kullanabiliriz.

    Kalem tutma problemleri olan öğrenciye; kalem silindirik biçimdeki izolasyon köpüğünü kalemin etrafına geçirmek şeklinde kalınlaştırılarak tutulması kolaylaştırılır. Büyük, ağır ve kaygan olmayan kalemler kullanılmalı.

    Çok heceli zor kelimeleri betimlemek için el hareketleri ve elinden tutarak zıplamayı yaptırabilirsiniz.