OTİSTİK BOZUKLUKLAR

OTİSTİK BOZUKLUKLAR

.  İleri düzeyde ve karmaşık bir gelişimsel yetersizliktir.

.  Doğuştan var olabildiği gibi, üç yaşa kadar olan dönemde de başlayabilir. Bununla birlikte otizmde 18 ayın altında güvenilir biçimde tanı koymak mümkün değildir.

KİMLERDE GÖRÜLÜR?

.Yaklaşık her 500 çocuktan birinde görülür.

.Erkeklerde görülme sıklığı kızlardan dört kat fazladır.

.Kızlarda daha ileri düzeyde seyreder.

NEDENLERİ NELERDİR?

.  Otistik bozukluğun ilk ortaya çıktığı yıllarda, otizmin anne-baba özellikleriyle ve çocuk yetiştirme biçimleriyle ilgili olabileceğine yönelik görüşler öne sürülmüştür.

.  Yapılan araştırmalar, otistik bozukluğun anne-babaların kişilik özelikleriyle, çocuk yetiştirme biçimleriyle ve ailesel özelliklerle (etnik köken ya da sosyoekonomik durum gibi) ilişkili olmadığını göstermiştir.

.  Bazı ailelerde daha sık rastlanması nedeniyle kalıtsal (genetik) olabileceği düşünülmektedir. Ancak henüz geni ya da genleri belirlenmiş değildir.

.  Nörolojik, beyindeki yapısal ya da işlevsel bozukluklardan kaynaklanan bir yetersizlik olduğu kabul edilir.

ÇEŞİTLERİ NELERDİR?

Psikiyatri alanında Amerika’da yayınlanan bir kılavuz olan Ruhsal bozukluklara İlişkin Tanı ve İstatistik El Kitabı IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders-DSM IV)’na göre gelişimsel yetersizlik kategorisi altında yer alır ve çeşitleri şöyledir:

Otistik Bozukluklar

Otizm

Rett Sendromu

Çocukluk Disintegratif Bozukluğu

Atipik Otizm

Asperger Sendromu

OTİZM

.  İleri derecede bir gelişimsel yetersizlik kategorisidir.

.  Üç yaştan önce başlar.

a) Sosyal etkileşimde,

b) İletişimde ve hayali oyunda önemli           geriliklerle

c) Çeşitli takıntılarla kendini gösterir.

RETT SENDROMU

.   Otistik bozukluklar içinde genetik temeli tam olarak belirlenmiş olan tek kategoridir.

.Yalnızca kızlarda görülür.

.Bir-dört yaş arasında başlar.

.Daha önce kazanılan beceriler yitirilir.

.Ellerin amaçlı kullanımı ortadan kalkar; yinelemeli el hareketleri başlar.

.El hareketleri en tipik özellikleridir.

ÇOCUKLUK DİSİNTEGRATİF BOZUKLUĞU

.Çok seyrek rastlanılır.

.En az ilk iki yıl normal gelişim görülür.

.Bozukluğun başlamasıyla, daha önce kazanılmış olan beceriler hızla yitirilir.

.Çoğu çocuğun zihinsel becerileri, ileri derecede zihin özürlü düzeyine kadar geriler ve bu çocuklar birkaç yıl içinde otistik özellikleri tamamıyla gösterirler.

ATİPİK OTİZM

.Diğer kategorilerin hiç birine uymayan çocuklar için kullanılan kategoridir.

.Tanı almamış otistiklerdir.

ASPERGER SENDROMU

.Sosyal etkileşimde sorunlar görülür.

.İlgi ve etkinlikler sınırlıdır.

.Zeka normal ya da normal üstüdür.

.Dil gelişim sorunu görülmez. Bu en ayırıcı özellikleridir. Fakat dillerini diğerlerinden farklı kullanırlar. Örneğin sadece ilgi duydukları alanla ilgili konuşurlar.

.Bu kişiler meslek edinebilirler, evlenebilirler.

.Zeka geriliği yoktur. Zekaları normal ya da üstündür.

YÜKSEK İŞLEVLİ OTİZM

.DSM IV’te yer almaz; bunun bir alt kategorisi değildir.

.Asperger sendromundan tek farkı, dil gelişiminde gerilik görülmesidir.

.İki yaşa kadar tek sözcük, üç yaşa kadar ise cümlecik kullanımı çok sınırlıdır.

.Zeka geriliği görülmeyen, zekası normal ya da normal üstü olan otistik çocuklardır.

EK ÖZÜRLER/RAHATSIZLIKLAR

.Yaklaşık %80’ininde zihin özrü

.Görme, işitme gibi duyusal bozukluklar

.Aşırı duyarlılık ya da aşırı duyarsızlık

.Yaklaşık üçte birinde havale

.Yaklaşık onda birinde fragile X sendromu

YAYGIN BELİRTİLER

.Otizmin belirtileri ve özellikleri farklı düzeylerde görülebilir.

.Her bir otistik birey farklı özellikler gösterebilir.

.En yaygın belirtiler şunlardır:

1.   Nesne Takıntıları: Nesneleri döndürme, onları sıraya dizme, koklama, yalama vb.

2.   Hareket Takıntıları: El çırpma, sallanma, koşma, zıplama, dönme gibi yinelemeli davranışları uzun sürelerle yapmak.

3.   İlgi Takıntıları: bilgisayarlar, uçak kazaları gibi konularla aşırı derecede ilgilenmek

4.   Düzen Takıntıları: Günlük yaşamda belli rutinleri belli şekillerde yapma konusunda aşırı ısrarcı olma (örneğin, okula aynı yoldan gitmek, hep aynı tabaktan yemek yemek vb)

5.   Başkalarının yaptıklarına ilgisiz kalma

6.   Diğer çocuklarla iletişimde isteksizlik

7.   Uygun olmayan gülmeler

8.   Göz kontağında sınırlılık

9.   Acıya karşı duyarsızlık

10.                    Çevreye ya da kendine yönelik saldırganlık

11.                    Aşırı hareketlilik ya da hareketsizlik

12.                    Tehlikeler karşısında duyarsızlık

13.                    Dil ve konuşma sorunları

14.                    Gülümseme, sarılma, okşama gibi duygu gösterimlerine karşı duyarsızlık

15.                    Seslenildiğinde duymuyormuş gibi davranmak

16.                    Gereksinimlerini ifade etmede zorluk

17.                    Öfke nöbetleri

18.                    Bazı becerilerde diğer becerilere kıyasla daha ileri ya da geri olmak

19.                    Yalnızlığı yeğlemek

20.                    Bazı duyularda aşırı duyarlılık; örneğin otistiklerin %40’ında belli seslerden rahatsızlık duyulması vardır

21.                    Sembolik (temsili ve işlevsel (nesneleri gerçek işlevleri doğrultusunda kullanmak) oyun eksikliği vardır.

Bu belirtilerin yaklaşık yarısı ya da daha fazlası görülürse otizmden şüphelenebiliriz.

TANILAMA NASILDIR?

.Tüm yetersizlik alanlarında olduğu gibi otistik bozukluklarda da erken tanı çok önemlidir.

.Çocuklara yönelik yapılacak olan eğitim ve sağaltım uygulamalarının etkililiği yaşla yakından ilişkilidir. Bu uygulamalara ne kadar erken yaşta başlanırsa o kadar etkili sonuçlar alınabilmektedir.

.Tanıda, sosyal etkileşim, iletişim becerileri ve davranışlardaki farklılıklar ele alınmaktadır.

Kullanılan araçlar şunlardır:

Çocukluk Otizmi Dereceleme Ölçeği   (Schopler ve diğ., 1980)

Ev ortamında gözlemler yapılarak tanı konulmaktadır.

Akkök, Gökler, Öktem, Reid ve Sucuoğlu (1995) tarafından Türkçeye çevrilmiş ve geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılmıştır.

Davranış Derecelendirme Ölçeği   (Barthelemy ve diğ., 1989)

Sucuoğlu, Öktem, Akkök ve Gökler (1996) tarafından Türkçeye çevrilmiştir.

SIRA DIŞI YETENEKLER

.Otistik bireylerin yaklaşık %10’unda üstün yeteneklere rastlanır. Bunlardan bazıları şöyledir:

–      Çok küçük yaşta okuma-yazma öğrenmek

–      Enstrüman çalmak

–      Uzun metinler ezberlemek

–      Karmaşık aritmetik işlemler yapmak

DİL VE KONUŞMA ÖZELLİKLERİ

.Otistik bireylerin yaklaşık yarısı ömür boyu hiç konuşmazlar

.Seçici konuşmama olabilir

–      Belli bir süre hiç konuşmama

–      Belli bir süre konuşma

–      Belli bir kişiyle konuşma

–      Sadece kendi kendine konuşma

.Konuşmayanlar işaret ya da sembol sistemi gibi alternatif iletişim yöntemlerini öğrenebilirler.

.Konuşan otistikler genelde kendilerine özgü konuşma biçimlerine sahiptirler.

.Anında ya da gecikmeli olarak duyduklarını tekrarlamaları yaygındır.

.Kişi zamirlerini kullanmada zorluk yaşarlar.

.Konuşmalar çok hareketli melodik ya da çok düz robotik olabilir

.Vücut dilini kullanamazlar; söyledikleriyle jest ve mimikleri birbirini tutmaz

.Akıcı konuşanlar, karşılıklı konuşmada zorlanırlar. Konuşmaları genellikle onların favori konularında olur.

Kaynakça

         Akkök, F., Gökler, B., Öktem, F., Reid, L. Ve Sucuoğlu, B. “Otizmde naltrexon sağaltımının davranışsal ve biyokimyasal sonuçları”, Türk Psikiyatri Dergisi, 6(4), 251-262, 1995.

         Kırcaali-İftar, G. Otistik Özellik Gösteren Çocuklara İletişim Becerilerinin Kazandırılması. İstanbul: Ya-Pa Yayınları, Turan Ofset, 2003.

         Sucuoğlu, B. Özel Gereksinimli Çocuklar ve Özel Eğitime Giriş, 17. Bölüm (Otizm ve Otistik Bozukluğu olan Çocuklar), Editör: Ayşegül Ataman. İkinci Baskı. Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, 2005.

      Sucuoğlu, B., Öktem, F. Ve Gökler, B. “Otistik çocukların değerlendirilmesinde kullanılan ölçeklere ilişkin bir çalışma”, Psikiyatri, Psikoloji, Psikofarmakoloji Dergisi, 4(2), 117-121, 1996.