SOSYAL BECERİ EĞİTİMİ

 

SOSYAL BECERİ EĞİTİMİ

SOSYAL BECERİ NEDİR?

Sözlük anlamı; çeşitli toplumsal durumlarla etkili bir şekilde başa çıkma yetisi, bireyler arası ilişkilerdeki beceri.

   Sosyal beceri için birçok farklı tanım getirilmiştir. “ belli bir ortamda toplumsal olarak kabul görecek ve hem kişinin kendisi hem de karşısındaki için yararlı olacak şekilde davranabilme becerisidir.”

SOSYAL BECERİ NEDİR?

“ Çevreye uyum ve uygun iletişim yolları kullanarak başkaları ile yaşanabilecek sözel ya da sözsüz çatışmalarla başa çıkabilme becerisidir.”

Çocuklar ilköğretim döneminin ilk basamağı ile birlikte ev ortamından ayrılarak okul ortamına girerler. Bu yeni ortamda onlardan sosyal bir ortamda yaşama becerileri ile akademik alanda bazı beceriler göstermeleri beklenir.

Çocukların bu becerileri kazanmaya başladıkları ilk ortam aile ortamıdır. Çocukların kendilerine güvenleri olan, kendilerini düzgün ve güzel ifade edebilen ve kişilerarası ilişkilerde başarılı bireyler olarak gelişmeleri ilk olarak aile ortamında başlar. Bir sosyal becerinin öğrenilememesinde:

Çocuğun o davranışı göstermekten korkması, kaygı duyması.

Çocuğun o beceriyi öğrenmek için yeterince fırsat bulamaması önemlidir.

Çocuğun sosyal davranışı etkileşimde olduğu iki önemli grubun, ailenin ve akranların tepkileri bağlamında ele alınmalıdır.

Çocuklar ilk ilişkilerini kurdukları yetişkinlere bağımlı ve onlara göre daha güçsüzdürler. İlerleyen yaşlarda ise akranları ile olan ilişkileri önem kazanır. Çocuk neyin kabul neyin reddedileceğini akranların kendilerine verdikleri tepkilerinden öğrenirler. Çocuğun akranları tarafından kabulü onun yeterli sosyal beceriye sahip olmasıyla doğrudan ilişkilidir.

SOSYAL BECERİLERİN BELLİ BAŞLI ÖZELLİKLERİ

Öğrenme yoluyla kazanılır.

Belirli sözel ve sözsüz davranışlardan oluşur.

Model alınan davranışları içerir.

Sosyal çevreden gelen olumlu tepkilerin artmasını sağlayarak var olan becerilerin pekişmesine olanak tanır.

Çevrenin özelliklerinden etkilenir

SOSYAL BECERİ EKSİKLİĞİ

Okul başarısızlığı

Saldırganlık

Suça eğilim

Çeşitli psikolojik bozukluklar gibi kısa ve uzun süreli birçok soruna götürebilir.

Sosyal becerileri Şu Gruplar Altında toplayabiliriz

İlişki Başlatma ve Sürdürme Becerileri
Dinleme                 

İltifat Etme  

Başlatma        

Yardım İsteme

Konuşmayı Sürdürme    

Bir Gruba Katılma

Soru Sorma   

Yönerge Verme

Teşekkür Etme      

Yönergelere Uyma

Başkalarını Tanıtma      

Özür Dileme

İkna Etme

Grupla Bir işi Yürütme Becerileri

Grupta işbölümüne uyma       

Grupta sorumluluğu yerine getirme

 Başkalarının görüşlerini anlamaya çalışma  

        Duygulara Yönelik Beceriler

 Kendi duygularını anlama             

 Duygularını ifade etme

 Korku ile başa çıkma            

 Kendini ödüllendirme

Başkalarının duygularını anlama    

Karşı tarafın kızgınlığı ile başa  çıkma

Sevgiyi, iyi duyguları ifade etme

Saldırgan Davranışlarla Baş etme Becerileri

İzin isteme                           

Paylaşma

 Başkalarına yardım etme             

 Uzlaşma

Kızgınlığı kontrol etme  

 Hakkını koruma, savunma

 Alay etme ile başa çıkma     

Kavgadan uzak durma

Stres Durumlarıyla Başa çıkma Becerileri

 Başarısız olunan bir durumla baş etme  

 Grup baskısıyla baş etme

Utanılan bir durumla baş etme

Yalnız bırakılma ile baş etme

Plan Yapma ve Problem Çözme Becerileri

 Ne yapacağına karar verme 

 Amaç oluşturma

Problemin nedenlerini araştırma

 Bilgi toplama

 Karar verme                         

 Bir işte yoğunlaşma

DEHB’DE SOSYAL BECERİ

        Hiperaktif çocuklar genel olarak büyüklere ve diğer çocuklara karşı arkadaşçadırlar ve onlar gibi olmak isterler. Büyüklerin sevgisini kazanmak için onlara sık sık yardım ederler ve böylece başarılarını en iyi şekilde göstermeye çalışırlar .

        Ayrıca, birlikte çalışma esnasında işler ve iletişim kurma üzerinde konsantre olmadaki yetersizlikleri ve kısa bir sürenin dışında, grubun bir parçası gibi hareket edememeleri, diğer çocuklarla oynamalarını güçleştirmektedir. Oyunda sakin ve uygun giden anlar sık sık bir itiraz veya kontrol edilemeyen bir davranışla bozulmaktadır. Aniden saldırıcı olabilirler veya hiçbir sebep olmadan diğerlerinin işine görevine karışabilirler

        Hiperaktif çocukların bu sınırsız enerjiyi(masaları,sandalyeleri yerine koyma,boya fırçalarını yıkama,yerde bulunan eşyalarını derleyip toparlama gibi) aktif işlere yöneltildiği zaman fonksiyonel olabilmekte ve iyi işbirliği yapabilmektedirler.

Sosyal Beceriler Nasıl kazandırılır?

Bir sosyal beceri birçok şekilde kazandırılabilir. Bu ortamdan ortama değişebilir. Öğretmenlerimize bir sosyal beriyi nasıl kazandırırsınız sorusu sorulduğunda genellikle öğretmenlerimiz bunu;  öğütle, telkinle, korkutarak, anlatarak vs. yaptıklarını başka ne yapabileceklerini sorarlar. Aslında bütün bunlar birer yöntem olabilir ancak bu yöntemler bireyi aktif hale getirmeyen sorumluluk paylaşımından uzak özdenetim sağlaması, kabul görmesi zor yöntemlerdir.

Yapılandırılmış, planlanmış ortamlarda bir sosyal beceri kazandırılırken aşağıdaki hususla dikkate alınmalıdır;

        1.Ödüllendirme

        2.Etkinlikler

        3.İlkeler

Ödüllendirme

Çocuğu hangi davranışının hangi hareketlerinin ödüllendirileceğinin öncelikle belirlenmesi gerekir.

Ödüller maddi/manevi olabileceği gibi öğrencinin hoşlanacağı sosyal etkinlikler de olabilir.

Öğrencilerin kendilerini ifade etme, duygularını, fikirlerini gözlemlerini paylaşmaları için destekleme. Örneğin sınıf tartışmalarına katılanları, yapılan resimleri, yazılan hikâyelerin sınıfta paylaşılması için fırsat oluşturma onları sınıfın panosuna asma yararlı etkinliklerdir.

Etkinlikler

Sınıf öğretmenin yaratıcılığını kullanılarak, özellikle 5 duyu oranına hitap edecek şekilde sınıfta öğrenciyi aktif hale getirecek her türlü etkinlik sosyal beceri kazandırılırken kullanılabilir. Bunu için:

 Anasınıfı ile ilkokul 1.-2. Sınıflarda çeşitli yüz ve vücut şekilleri, ses tonu ve sözel işaretten başkalarının duygularını anlamaya yönelik işitsel oyunlar egzersizler yapılabilir.

İlkokul 4.- 5. Ve daha üst sınıflarda kompozisyonlarda “Başkalarının duygularını anlamak için nelere dikkat etmeli”, “zor bir durumla karşılaştığınızda neler yapabilirsiniz” gibi konular verilerek öğrenci bu konular üzerinde duyarlı hale getirilebilir.

Öğrenciler sınıf içinde gruplara bölünerek sosyal beceri oyunlarını(Etkinlik) veya rol yapma(Rol Playing) yöntemi ile bazı etkinlikleri oynayabilirler.

İlkeler

   Sosyal beceri kazandırılırken aşağıdaki hususlar ilke olarak benimsenmelidir.

ZAMAN

Sınıf ortamı bir sosyal ortamdır. Öğrencilere sınıf ortamında birçok beceri kazandırılabilir. Önemli olan öğrencinin sınıf ortamı içerisinde kişisel, sosyal yönlerini desteklemektir. Her ders her ortam adı geçen beceriler için bir derstir. Her fırsatta 25-30 dakikalık bir sosyal beceri eğitimi, bu becerilerin nasıl geliştirileceği konusunu öğrenebilmek için yeterli zamandır.

TUTARLILIK

   Sosyal becerilerin geliştirilmesi ve kalıcı olması için ev(aile) ortamında anne-babalarında benzer tutum takınmaları gerekir. Eğer öğrenci okulda kazandığı bir sosyal beceriyi evde göstermekten korkuyor, çekiniyor kaygı duyuyor ise o sosyal becerinin kalıcılığından dolaysıyla öğrenilmesinden söz etmek güç olacaktır. Bu nedenle sosyal becerilerin kazandırılmasında aile ile işbirliğine gidilerek bu davranışların sürekli gelişimine yardımcı olunmalıdır.

MODEL GÖRME

 Öğretilmek istenen bir becerinin, bir resim, bir hikaye, bir kişi(büyükler, arkadaşlar) gibi bir modelin öğrenciye gösterilerek ona izlettirilmesidir. Özellikle sosyal becerilerin öğrenilmesinde arkadaşlar çok etkili modellerdir. Ancak model gösterilirken kıyaslamadan kaçınmak gerekir

        GERİBİLDİRİM

 Sosyal beceri kazandırılırken bir başka ifadeyle öğrenme sağlanırken geribildirim olgusu daima dikkate alınmalıdır. Öğrencinin davranışlarına ilişkin bilgi edinmesi ipuçları alması, öğrencinin nasıl davranacağını bilmesi daha sonra davranışlarında gerekli düzeltmeleri yapıp o beceriyi geliştirebilmesi için gereklidir. Bu üç şekilde yapılabilir.

                * Öğrencinizin davranışını bilgi yoluyla değiştirme yoluna gitmek.

                * Öğrencinin istendik davranışlarını çeşitli ödüllerle pekiştirme

                * Öğrencinin kendi kendisini değerlendirmesi için bir program yapma.

Sosyal Becerilerin Geliştirilmesinde Cezanın Etkisi

Ceza gelişigüzel değil son derece bilinçli bir şekilde kullanılmalıdır. Ceza uygulamasını getirdiği değişik sakıncalar söz konusudur. Her şeyden önce cezanın etkisi önceden kestirilemez. Ceza çocuğa yaptığını bir daha yapma mesajını verir.  Ancak çocuğa ne yapması gerektiği konusunda bir açıklık getirmez.

İstenilen davranışın ne olduğu konusunda hiçbir fikri olmayan çocuk cezanın getirdiği kargaşalıkta belki de daha önce yaptığından daha kötü bir davranışa yönelebilir.

Cezanın ikinci sakıncası ortaya çıkardığı yan etkilerden kaynaklanır. Cezalandırılan birey cezalandıranı (öğretmen, ana-baba, işveren) ve cezanın verildiği ortamı (sınıf, ev işyeri) sevmemeye başlar.

Ceza uygulamasında dayaktan kesinlikle kaçınmalıdır. Bilindiği gibi dayak öğrenciyi belki sakinleştirebilir ancak istenmeyen davranışı kesinlikle ortadan kaldırmaz. Onun için yapılan davranışın nedenlerine yönelmeli,  davranışın altında yatan ihtiyaçlar araştırılmalı ve giderilmeye çalışılmalıdır.

ÖNERİLER

Bu beceriler sınıf ortamında kazandırılabilir.

Bu becerileri kazandırabilmek için öğretmenlerin geleneksel öğretim yöntemlerinden uzaklaşıp, öğrencilerin etkin katılımına hem birbirleri ile hem de öğretmenle etkileşimlerine yönelik uygulamalara yönelmesi gerekmektedir.

Öğretmenler öğrenciyi bir bütün olarak görmelidir.

Öğrencilerin sosyal becerilerinin yeterli düzeyde olmaması hemen akla öğrencinin psikolojik sorunu olduğunu getirmemelidir.

Sosyal becerinin kazandırılmasında öğrencinin birbirlerinden öğreneceği çok bilgi ve beceriler vardır.

SOSYAL BECERİLERİN KALICI OLMASI İÇİN NELER YAPILABİLİR ?

Dramatizasyon

Ödüllendirme

Benzer ortamlar yaratma

Aile üyelerinin bilgilendirilmesi

Çocuğun hayal gücünü geliştirin

Becerinin neden gerekli olduğu konusunda çocuğu bilgilendirin