ÖZEL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ OLAN ÇOCUKLARLA YAPILACAK ÇALIŞMALAR

 

ÖZEL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ OLAN ÇOCUKLARLA YAPILACAK ÇALIŞMALAR

1. Özel öğrenme güçlüğü olan bireyler gördüğü nesnenin şekli ve pozisyonunu algılamada güçlük çekebilir. Ses sembollerini, sayıları ve sözcükleri ters algılama (b-d, p-b, 3-ε, 6-9, ev-ve vb.) ses sembolü atlama ve ekleme gibi görsel ayrımlaştırma güçlüklerine yönelik verilen şekilleri (Sembol, sayı) metinde bulma, benzer ve farklı şekilleri bulma ve bunlar arasında ilişki kurma çalışmaları yaptırılmalıdır. Bu çalışmalarda bireyin ilgisine ve yaş düzeyine uygun şekiller (Okul öncesinde araba, çiçek, bebek, top vb.) kullanılmalıdır.

2. Özel öğrenme güçlüğü olan bireyler nesnelerin pozisyonlarını (duruşlarını) algılamada güçlük çekerler. Bu nedenle nesneleri/şekilleri duruş yönüne göre eşleme ve gruplama, eğitim ortamı içinde yeri değiştirilen eşyanın adını söyleme, yukarı/aşağı/sağ/sol vb. konum bildiren yönergelerle istenen nesneleri bulma gibi çalışmalar yapılmalıdır.

3. Sesin geldiği yönü bulma çalışmalarında; ses çıkaran saklı bir nesnenin yönünü gösterme, sesin geldiği yöne bakma, gözler kapalıyken dinletilen sese doğru yönelme gibi çalışmalar yapılmalıdır.

4. Ses tanıma çalışmalarında dinletilen sesi uygun resimle eşleme, üç veya daha fazla ses arasından farklı olan sesi ayırt etme, ses kaynağından gelen sesi tanıma (Bireyden önce hayvan sesi, taşıt sesi, alet sesi daha sonra kâğıt hışırtısı, ıslık, el sürtme, kalem açma vb. sesleri tanıması istenebilir.), yüksek ses düzeyinden alçak ses düzeyine doğru giden ses, hece ve sözcükleri tekrar etme, ses kaynağının özelliklerini söyleme (Bireyden gözü kapalıyken metal bir kaba konmuş küçük nesneler pirinç, taş, para, boncuk gibi sallanır ve çıkan sesi tanıyarak nesnelerin niteliklerine ilişkin sorulara az-çok-sert yumuşak gibi cevap vermesi istenir.), ses ya da sembol ipuçları verilerek istenen sözcüğü bulma (E sesi ile başlayan bir sözcük söyle) çalışmaları yapılmalıdır.

5. Aynı anda işitilen farklı seslerden birine odaklanmada, figür-zemin ayrımını (televizyon seyrederken duyduğu telefon zili sesinin televizyondan mı yoksa bulundukları mekândan mı geldiğini ayırt edememe gibi) yapmakta güçlük yaşadıklarından dinlediği sesler arasından ön plandaki sesle, arka plandaki sesleri ayırt etme (Ön planda yüksek sesle konuşan bir kişinin sesi ile arka planda yer alan korna, kuş, pervane, uçak vb. sesini ayırt etme gibi) çalışmaları yapılmalıdır. 6. İşitsel sıraya koyma becerilerinde güçlük yaşadıklarından artarda söylenen mesajları sırasıyla yerine getiremeyebilirler. Söyleniş sırasına göre yönergeleri uygulamaya yönelik; birden fazla aşaması olan bir yönergenin tüm adımlarını yerine getirme, sesleri (el çırpma, dize vurma, masaya vurma, parmak şaklatma vb.) sırasına uygun taklit etme çalışmaları yapılmalıdır.

7. Ritim duygusunu geliştirmek için; ritmi dinleme, ritimle verilen hareketi taklit etme, temposu farklı ritimleri ayırt etme, kelimedeki hece sayısı kadar ritimle vuruş yapma ve farklı hareketlerden çıkan seslerle ritim tutma (Merdivenlerden hızlı ve yavaş çıkma, top sektirme gibi hareketin sesine uygun ritim tutma) çalışmaları yaptırılmalıdır.

 8. Özel öğrenme güçlüğü olan bireyler işitsel ayrımlaştırma ve fonolojik farkındalıkla (kelimeleri oluşturan sesleri tanımak ve ayırt etmek ) ilgili zorluk yaşarlar. Bu nedenle hem sesleri hem de ses sembollerini tanıma ve ayırt etme ile ilgili alıştırmalar yapılmalıdır. Bu çalışmalar kolaydan zora doğru yapılmalıdır.

 9. Özel öğrenme güçlüğü olan bireyler benzer sesler arasındaki farkı ayırt etmede (Soba-sopa, bavul-davul, can-çan vb.) güçlük yaşadıklarından; söylenen sözcükler içinden istenen sesi bulma (Kız-kıs sözcüklerinin hangisinde “zzz” sesi duyuyorsun? vb.), farklı sözcükler içindeki benzer sesleri bulma (Seç-maç sözcüklerindeki benzer sesi söyle. vb.), sözcükler arasından farklı sesle başlayan sözcüğü bulma (Bil-dil-bin sözcüklerinden farklı sesle başlayanı söyle. vb.), sözcükler arasından farklı sesle biten sözcüğü bulma (Sat-küt-tok sözcüklerinden farklı sesle biteni söyle. vb.), ortak sesleri olan kelimeleri bulma, aynı sesle biten ve/veya aynı sesle başlayan kelimeleri bulma ve ayırt etme, hedef ses birimi içeren kafiyeli sözcük üretme (Seç-geç, toz-buz ,bel-del, sel-kel vb.) çalışmaları yapılmalıdır. Bu çalışmalar ses sayısı artırılarak hece, sözcük ve tümce düzeyinde yapılabilir. 10. Hecelerdeki ses sırasını (Ev-ve, koç-çok, şeftali-feştali, kitap-kipat) karıştırdıklarından, söylenen sözcüğü seslerine ayırma (Kar sözcüğünü oluşturan sesleri sırayla söyle. vb.), sesleri birleştirerek sözcük oluşturma (tttt, uuu, şşşş seslerini birleştirirsek hangi kelime oluşur söyle. vb.), aynı sözcüğün iki farklı söylenişinden doğru olanı bulma (Portakal-porkatal, otobüs-obotüs kelimelerinden doğru olanı söyle. vb.), verilen sözcükten istenen sesi değiştirerek yeni sözcük oluşturma (Süt kelimesinin ortadaki sesini (ü) değiştirerek yeni bir sözcük oluştur. vb.) gibi çalışmalar yapılmalıdır. Bu çalışmalar ses sayısı arttırılarak hece, sözcük ve tümce düzeyinde yapılabilir.

11. Fonolojik farkındalık çalışmaları, okuma yazma çalışmaları sırasında da yapılabilir. Okul öncesi dönemdeki bireylerle fonolojik farkındalık çalışmaları yapılırken ses sembollerinin bireylere gösterilmemesi ve bu çalışmalarda kullanılan kelimelerin az heceli, birey tarafından tanınması kolay nesnelere ait kelimeler olması önemlidir.

12. Dokunma algısı deri ve parmaklar yoluyla bilginin alınmasıdır. Özel öğrenme güçlüğü olan bireyler gözleri kapalıyken dokunma duyusu yardımı ile tanımlama yapmada güçlük yaşayabilirler. Dokunma algısını geliştirmeye yönelik olarak gözleri kapalıyken dokunduğu nesnenin adını söyleme, birbirinin aynı olan nesneleri dokunarak eşleştirme, farklı olan nesneleri dokunarak ayırt etme, avucuna yazılanları (Ses, şekil, sayı vb.) söyleme, dokunduğu farklı nesnelerin özelliklerini (yumuşak, ıslak, pürüzlü, köşeli, yuvarlak vb.) söyleme, boyutlarına ya da ağırlığına göre objeleri dizme, gözü kapalıyken vücudunun dokunulan kısımlarını söyleme tarzında çalışmalar yapılabilir.

13. Kinestetik algı beden hareketleri ve kas duyusu yoluyla elde edilir. Dokunsal algı ve kinestetik algı birbiriyle çok yakından ilişkilidir. Vücudun farklı kısımları tarafından alınan pozisyonların varlığı, kasın kasılması, gerilimi gevşemesinin bedence duyumsanması kinestetik algı örnekleridir. Kinestetik algıyı geliştirmeye yönelik kaba ve ince motor beceriyi destekleyen çalışmaların yanında, duruma uygun vücut pozisyonu alma için hızlı ve yavaş hareketleri taklit etme (Kelebek gibi dokunma, fil gibi yürüme, tavşan gibi koşma vb.), oyun hamuru ile harf ve şekil yapma, pandomim yolu ile çeşitli nesneleri, canlıları, meslekleri vb. canlandırma çalışmaları yapılmalıdır. Ayrıca vücudundan gelen uyaranları algılama ve uyaranlara uygun tepki verme için farklı olaylar karşısında nasıl hissedeceği ve vücudunun nasıl tepki vereceğine ilişkin farkındalık geliştirme, bireyin yaşadığı olaylar karşısında kendini nasıl hissettiğini ve nasıl tepki verdiğini fark etme çalışmaları ve gevşeme egzersizleri yaptırılmalıdır.

14. Bireyin algıladığı uyarıcıya tepki göstermesi için dikkatini ona yöneltebilmesi gerekir. Yapılan bütün çalışmaların süresini aşamalı olarak artırmak dikkatini yoğunlaştırma süresinin artmasına yardımcı olabilir. Ayrıca bunun yanında bireyin dikkatini yoğunlaştırmak amacıyla bireyin ilgisi ve becerileri doğrultusunda; yapboz, işitsel ve görsel hafıza oyunları, bireysel ve grup oyunları, labirentler, bulmaca, noktaları birleştirme çalışmaları yapılabilir.

15. Konuşmalarda konuşanın yüzüne bakma, sözünü kesmeden dinleme, dinlediğini uygun jest, mimik ve hareketlerle gösterme, konuşma boyunca dikkatini sürdürme, konuşan  kişiye gerektiğinde sözel olmayan tepkiler (gülümseme, alkışlama vb.) gösterme çalışmaları yapılmalıdır.

16. Özel öğrenme güçlüğünde algısal bellek (görsel-işitsel-dokunsal), kısa süreli, uzun süreli ve işleyen bellek ile ilgili güçlükler yaşanabilir. Yönergeleri istenen sürede gerçekleştirmesi için söylenen sayı, kelime ve cümle dizisini, gösterilen hareketi tekrar etme, birçok nesne arasından saklanan, yeri değiştirilen ve ortama eklenen nesnenin adını söyleme, bir resme, olay kartına, nesnelere vb. kısa bir süre bakıp değişikliği söyleme çalışmaları yaptırılmalıdır.

17. “Bilgiyi gerektiğinde kullanır.” kazanımı çalışılırken yeni öğretilecek bilgileri gruplandırarak verme, daha önce bildiği ve kendisi için anlamlı olan bilgilerle eşleme, yakın geçmişi hatırlama, tekerleme, şiir ezberletme, öykü okuyup ilgili soruları yanıtlama, tekrar etme vb. çalışmalar yapılabilir. İşleyen bellek bir bilgiyi onunla işlem yapıncaya kadar akılda tutabilme becerisidir. Hem kısa hem de uzun süreli hafızanın ortaklaşa çalışmasını gerektiren bir bellek türüdür. İşleyen belleği geliştirmek için ardışık bilgilerin (gün, ay, ritmik sayma, alfabe vb.) düzden ve tersten tekrarını yaptırma, bireyin bulunduğu gelişim düzeyine uygun olarak zihinden problem çözme ve işlem yapmasını isteme (100’ den geriye 7’şerli sayma vb.), eşleme (haftanın günleri ile haftanın günlerinin sıra numarasını eşleştirme vb.) gibi çalışmalar yapılabilir. Bellek ile ilgili çalışmaları yaparken bireyin hangi duyusal algısının daha güçlü olduğunu belirlemek ve bunu hatırlamada yardımcı olarak kullanmaya dikkat edilmelidir.

18. Özel öğrenme güçlüğünde organize olamama bireyin akademik alandaki başarısını ve günlük yaşamını olumsuz olarak etkilemektedir. Organize olma becerilerinin kazandırılması için planlama aşamasında; bireyin yapacağı faaliyetleri, faaliyetlerin süresini ve başlama zamanını belirleme, yaptığı plana uyma, planı değerlendirme, başladığı bir çalışmayı (ödev, oyun, proje vb.) tamamlama, düzenli ve eksiksiz not alma (ödevlerini, anlatılanları, alışveriş listesi, telefon numaraları ve iletim mesajları vb.), bağımsız olarak çalışma, zamanı etkin kullanma çalışmaları yaptırılmalıdır.

 19. Organize olma becerilerini bireyin kazanıp kazanmadığının takip edilebilmesi bireyin okul ve ev ortamında sergilediği davranışlarının gözleme dayalı değerlendirildiği bir form  geliştirilebilir. Bu form, gün içerisinde bireyin dikkati, verilen bir işi tamamlama becerisi, davranışları, sosyal ilişkileri hakkında eğitimciye bilgi vermelidir. Bu uygulama davranış kontrolü kazandırma ve organize olma becerilerinin genellenmesinin izlenmesi açısından oldukça işlevseldir.

 20. “Olay, olgu ve durumları oluş sırasına göre sıralar.” kazanımı için haftanın günleri, ayları, mevsimleri, sayıları, alfabeyi sırayla sayabilme, karışık verilen zaman öğelerini doğru sıralama, verilen bir zaman diliminin öncesini ve sonrasını (Çarşambadan sonra hangi gün gelir, hazirandan önce hangi ay gelir gibi) söyleme, verilen bir öyküyü sırasıyla anlatma, karışık bir sırayla verilmiş resimli öykü kartlarını sıraya dizme, sıralı verilen bir sayı ya da harf dizisinde eksik olan harf ya da sayıyı bulma, üç veya daha fazla aşamalı verilen bir işi sırasına uygun yapma çalışmaları yapılmalıdır.

21. “Beden duruşuna göre yönleri ayırt eder.” kazanımı çalışılırken kendi bedeninde, kendi bedeninde çapraz olarak ve karşısındakinin bedeninde sağ-sol ayırt etme, mekânda yönelme ve pozisyon algılama, yön (doğu-batı, kuzey-güney) kavramlarını ayırt etme çalışmaları yapılmalıdır.

22. Kaba motor becerilerini geliştirmeye yönelik yuvarlanma, takla atma, sürünme, sek sek, yürüme (denge tahtası, çizgi üzerinde vb.), tırmanma, top atma, ip atlama, dans etme çalışmaları yapılmalıdır.

23. El göz koordinasyonunu geliştirmek için delikli yüzeylere uygun gereçleri takma- çıkarma, ipe boncuk, düğme, makarna vb. malzeme dizme, duran/hareketli nesneye sopayla vurma, belirlenen hedeflere nesne fırlatma (basket potası, kale, dart, bowling vb.), hareketli nesneyi tutma, kurallı kâğıt katlama ve kesme, kurallı boyama, sebze meyve soyma vb. çalışmalar yapılmalıdır.

24. El parmak çalışmalarında parmakları açma-kapatma, başparmakları kendi ekseninde döndürme, başparmağı eldeki diğer parmaklara değdirme, bir zemin üzerine parmaklarını bastırma, iki parmak arasına nesne sıkıştırıp nesneyi düşürmeden eli aşağı yukarı hareket ettirme, kil, oyun hamuru vb. malzemeleri şekillendirme, klavye kullanma, piyano, ritim aletleri çalma, makasla kesme, elekle eleme gibi hareketleri taklit etme çalışmaları yapılmalıdır.

25. Özel öğrenme güçlüğü olan bireyler öğrenmeyi öğrenme ve verimli ders çalışma açısından da sıkıntı yaşarlar. Bu nedenle bu becerileri geliştirmeye yönelik de çalışmaların yapılması gereklidir. Örneğin; öğrenme sürecini bireyin kendisinin gözden geçirmesi (Şu anda hangi konuyu öğreniyorum? Eksiğim var mı? Şu aşamada ne yapmam gerekiyor? Bu konunun daha önceki konularla ilişkisi nedir? vb.) gerekir.

 26. “Öğrenmeye Hazırlık” modülüne ilişkin çalışmalar yapılırken açık anlatım, benzetim, mikro öğretim, aktif öğretim, bilgisayar destekli öğretim, gösteri, yaparak yaşayarak öğrenme, soru-cevap, model olma, oyun, drama, rol oynama, tartışma, örnek olay incelemesi, problem çözme, gezi-gözlem yöntemleri kullanılmalıdır.

27. “Öğrenmeye Hazırlık” modülüne ilişkin çalışmalar yapılırken etkinlikler çok duyuya (görsel, işitsel, dokunsal, kinestetik) yönelik olarak planlanmalıdır.

28. Etkinlikler sırasında ortam, az uyaranlı, sade ve bireyin dikkatini dağıtmayacak şekilde düzenlenmelidir.

29. Modüldeki etkinlikler sırasında bireyin kendi hatasını kendisinin bulmasına imkân sağlanmalı ve olumlu davranışları pekiştirilmelidir.

30. “Öğrenmeye Hazırlık” modülü, görsel, işitsel, dokunsal algılama, dikkat ve bellek, organize olma, sıraya koyma, oryantasyon ve motor becerileri geliştirici çalışmalara yönelik planlandığından etkinlikler; bireyin öncelikli ihtiyaçlarına uygun olarak kolaydan zora doğru seçilmeli, çalışmaya başlarken bireyin dikkatini toplamaya yönelik bir giriş yapılmalı, eğitim sırasında hangi konuların işleneceği bireye açıklanmalı ve etkinliklerin süresi bireyin özellikleri dikkate alınarak gerektiğinde kısa molalar verilecek şekilde planlanmalıdır. 31. Modülde yer alan kazanımların pekiştirilebilmesi açısından etkinliklerin sık sık tekrarlanması ve aile tarafından da uygulanmasına yönelik önlemler alınmalıdır. 32. Özel öğrenme güçlüğünde bireyler sıklıkla başarısızlık duygusu yaşadıklarından etkinlikler sırasında bireyin motivasyonunu ve ilgisini artırmak için birey cesaretlendirilmelidir.