Eğitim herkesin hakkıdır.
Engelinden dolayı hiç kimsenin eğitim-öğretim
hakkı engellenemez.
Engellilerin haklarıyla ilgili uluslararası düzeyde çalışmalara baktığımızda Birleşmiş Milletler (BM) kapsamında yapılan çalışmaların ülkeler genelinde engellilerle ilgili politikaların belirlenmesinde temel kaynak teşkil ettiği dikkat çekmektedir. Eğitim hakkı bütün bireyler için dünya çapında önemi vurgulanan, ulusal ve uluslararası sözleşmelerle güvence altına alınan haklardan biridir. Bu anlamda uluslararası ve ulusal geniş kapsamlı yasal düzenlemeler yapılmış ve yapılmaya devam etmektedir. Söz konusu düzenlemelerin beraberinde gerekli tedbirlerin alınması yönünde eylem planları oluşturulmaktadır. Hazırlanan eylem planları ulusal düzeyde yapılacak çalışmalarda yol gösterici bir nitelik taşımaktadır.
* Özel gereksinimi ve/veya engeli olan ve olmayan tüm çocuklar eğitim hakkından yararlanma özgürlüğüne sahiptir.
* Tüm çocuklar akranları ile aynı ortamda sürekli bir eğitimden yararlanmalıdır.
* Devletler, sağlıklı ve güvenli bir öğrenme ortamı sağlayarak özel gereksinimli çocukların eğitime erişimlerinde fırsat eşitliğini içeren uygulamaları yaşama geçirmekle sorumludurlar.
BÜTÜNLEŞTİRMEYE TEMEL TEŞKİL EDEN YASAL DÜZENLEMELER LİSTESİ
TC Anayasası 222 Sayılı Eğitim Kanunu
1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu
5378 Sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve K.H.K. Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun
573 Sayılı Özel Eğitim Hakkında K.H.K. Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Özel Eğitim Kurumları Yönetmeliği
ULUSLARARASI YASAL DÜZENLEMELER
1948- İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi
1952- Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
1960- UNESCO Eğitimde Ayrımcılığa Karşı Sözleşme
1966- BM Uluslararası Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi
1971- BM Zihinsel Engelli Bireylerin Hakları Bildirisi
1975- BM Özürlü Hakları Bildirgesi
1981- UNESCO Malaga Eğitim, Önleme ve Katılım Faaliyetleri Dünya Konferansı ve Sundberg Bildirgesi
1982- BM Engelliler İçin Dünya Eylem Programı
1982- Engelliler İçin Dünya Eylem Sözleşmesi
1989- Çocuk Haklarına Dair Sözleşme 1990- Herkes İçin Eğitim Dünya Konferansı
1993- BM Engelliler İçin Fırsat Eşitliği Standart Kurallar
1994- UNESCO Salamanca Bildirgesi
1996- BM Özürlülük Strateji Belgesi
2000- Engelliler İçin Engelsiz Avrupa Tebliği
2000- Dünya Eğitim Forumu
2003- BM Özürlülük İçin Fırsat Eşitliği
2006- BM Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme
2004-2010 Avrupa Komisyonu Özürlülük Eylem Planı
2006-2015 Avrupa Konseyi Özürlüler Eylem Planı
2010-2020 Avrupa Birliği Özürlülük Stratejisi
ULUSAL YASAL DÜZENLEMELER
TC Anayasası Madde 42 “… Devlet, durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır.”
1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu Madde -7 “Eğitim Hakkı” - “İlköğretim görmek her Türk vatandaşının hakkıdır.” Madde -8 “Fırsat ve İmkân Eşitliği” - ”Özel eğitime ve korunmaya muhtaç çocukları yetiştirmek için özel tedbirler alınır.”
5378 Sayılı Özürlüler Ve Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Madde 15- “Hiçbir gerekçeyle özürlülerin eğitim alması engellenemez. Özürlü çocuklara, gençlere ve yetişkinlere özel durumları ve farklılıkları dikkate alınarak bütünleştirilmiş ortamlarda ve özürlü olmayanlarla eşit eğitim imkânı sağlanır.”
573 Sayılı Özel Eğitim Hakkında K.H.K. Madde 24- ‘’Resmî ve özel okul öncesi, ilköğretim ve orta öğretim okulları ile yaygın eğitim kurumları; kendi çevrelerindeki özel eğitime ihtiyacı olan bireylere özel eğitim hizmetleri sağlamakla yükümlüdür’’
ULUSLARARASI YASAL DÜZENLEMELER
1948- İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi Söz konusu bildirgenin 26. maddesinde “Herkes eğitim hakkına sahiptir. Eğitim, en azından ilk ve temel eğitim aşamasında parasızdır. İlköğretim zorunludur. Teknik ve mesleksel eğitim herkese açıktır. Yükseköğretim, yeteneklerine göre herkese tam bir eşitlikle açık olmalıdır.” şeklinde ifade edilmektedir.
1960- UNESCO Eğitimde Ayrımcılığa Karşı Sözleşme Söz konusu sözleşmede ırk, renk, cinsiyet, dil, din, politik görüş, köken, ekonomik durum gibi ayrımcılığa, dışlanmaya sebep olabilecek özellikler gündeme getirilerek bireylerin her tür ve kademedeki eğitimden eşit olarak yararlanabilmeleri konusunda yasal tedbirler alınması gerekliliği ifade edilmektedir. 1
966- BM Uluslararası Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi İnsan haklarına saygı ve hakların korunması, güvence altına alınması konusunda eğitimle ilgili olarak erişilebilirliğin arttırılması, zorunlu eğitim, orta ve yükseköğretim, ailelerin çocuklarının eğitimleri ile ilgili hakların güvence altına alınması öngörülmektedir.
1971- BM Zihinsel Engelli Bireylerin Hakları Bildirisi Bu bildirinin eğitimle ilgili 2. maddesinde “Zihinsel engelli bireyin yetenek ve potansiyelini en üst düzeyde geliştirebileceği uygun tıbbi bakım ve fizyoterapi ile eğitim, öğretim, rehabilitasyon ve rehberlik alma hakkı vardır.” şeklinde ifade edilmektedir.
1975- BM Özürlü Hakları Bildirgesi Bildirgenin 6. maddesinde “Engelli bireyler; protez ve ortopedik araçlar da dahil olmak üzere yeteneklerini ve becerilerini en üst seviyeye çıkaracak, sosyal olarak bütünleşme ve topluma yeniden entegrasyon sürecini hızlandıracak; tıbbi ve sosyal rehabilitasyon, eğitim, mesleki eğitim ve rehabilitasyon, yardım, danışmalık, barınma hizmetleri ile diğer hizmetler gibi tıbbi, psikolojik ve işlevsel muamele görme hakkına sahiptir.” şeklinde ifade edilmektedir.
1981- UNESCO Malaga Eğitim, Önleme ve Katılım Faaliyetleri Dünya Konferansı ve Sundberg Bildirgesi Bu bildirgede engellilerin eğitim, öğretim, kültür ve bilgiye tam erişimleri; ülkelerin, ulusal ve uluslararası organizasyonların engelli bireylerin erişimlerini kolaylaştırma yönünde gerekli tedbirleri alması, engelli bireylerin ailelerine ihtiyaç duydukları destek hizmetlerin sunulması, eğitim, öğretim, rehabilitasyon hizmetlerine aile katılımının sağlanması, yaşam boyu eğitim kapsamında uygun eğitim, kültür ve iletişim programlarının geliştirilmesi, mesleki rehabilitasyonlarının ve eğitimlerinin sağlanması, bu alanda çalışan eğitimcilerin niteliklerinin arttırılması, eğitim ortamlarının ve eğitim materyallerinin engelli bireylerin ihtiyacına göre düzenlenmesi, bu bireylerin topluma entegrasyonları yönünde tedbirler alınması hususları vurgulanmaktadır.
1982 BM Engelliler İçin Dünya Eylem Programı Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği Ekonomik ve Sosyal İşler Bölümünün, Sosyal Politika ve Kalkınma Birimi tarafından yürütülen bu program Birleşmiş Milletler sistemi içerisinde özürlülere yönelik hazırlanan temel bir programdır. Programın genel çerçevesi ve hedefleri “Engelliler için Dünya Eylem Programı” ve “Engelliler İçin Fırsat Eşitliği Konusunda Standart Kurallar” belgelerine dayanmaktadır. Bu programın temel amaçları;
• Engelli bireylerin sosyal hayata ve kalkınma sürecine tam ve etkin katılması konusunda destek sağlanması;
• Engellilere sağlanan haklarının ve onurlarının korunmasına yönelik çabaların arttırılması;
• Eğitim, istihdam, bilgi edinme, ürün ve hizmetlere erişimlerinin arttırılması şeklinde ifade edilmektedir.
1989- Çocuk Haklarına Dair Sözleşme Bu sözleşmede, Madde 2. “Her çocuğa, kendilerinin, anne babalarının veya yasal vasilerinin sahip oldukları ırk, renk, cinsiyet, dil, siyasal ya da başka düşünceler, ulusal, etnik ve sosyal köken, mülkiyet, sakatlık, doğuş ve diğer statüler nedeniyle hiçbir ayrım gözetilmemesi”, Madde 23. “Zihinsel ya da bedensel engelli çocukların saygınlıklarını güvence altına alan, özgüvenlerini geliştiren ve toplumsal yaşama etkin biçimde katılmalarını kolaylaştıran şartlar altında eksiksiz bir yaşama sahip olmaları”, “Engelli çocuğun eğitimi, mesleki eğitimi, tıbbi bakım hizmetleri, rehabilitasyon hizmetleri, bir işte çalışabilecek duruma getirme hazırlık programları ve dinlenme/eğlenme olanaklarından etkin olarak yararlanmasını sağlamak üzere” gerekli tedbirlerin alınması hususları üzerinde durulmaktadır.
1990- Herkes için Eğitim Dünya Konferansı 1990 yılında Avrupa Birliğinin Engelli Çocuklar ve Gençlerin Genel Öğretim Sistemi İçinde Kaynaştırılmaları konusunda 31 Mayıs 1990 tarihli İlke Kararı dikkat çekmektedir. Buna göre; “Üye ülkeler, kendi öğrenim politikaları çerçevesinde ve yine kendi eğitim sistemlerini dikkate alarak uygun olan her durumda engelli öğrencilerin genel öğrenim sistemine katılmaları veya katılım teşviki ile ilgili çabalarını gerektiğinde güçlendirmeyi kabul etmişlerdir.” ifadesine yer verilmektedir. Ayrıca; “Genel öğretim sistemine tam katılım, uygun olan her durumda ilk seçenek olarak kabul edilmeli ve tüm öğretim kurumları engelli öğrencilerin ihtiyaçlarını karşılayacak durumda olmalıdır. Bu konu ile ilgili olarak aile-okul-toplum-dinlenme etkinlikleri–çalışma hayatı arasındaki bağlaroluşturulmalı ve güçlendirilmelidir. Engelli öğrencilere genel öğretim sistemi
içerisinde mümkün olan en üst düzeyde öğrenim sağlanması, engelli kişilerin bağımsızlıkları ve topluma katılmalarını teşvik etmenin önemli ve olmazsa olmaz şartı olarak kabul edilmelidir.” hükmü yer almaktadır.
1993- BM Engelliler İçin Fırsat Eşitliği Standart Kurallar
Engelli bireylere yönelik fırsat eşitliği konularını içeren kurallar arasında Kural 6. engelli çocuk, genç ve yetişkinler için bütünleştirilmiş ortamlarda eşit ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim fırsatları sunulması gerekliliğini vurgulamaktadır.
1994- UNESCO Salamanca Bildirgesi
Engelli bireylerin eğitim hakları ve sunulan eğitim hizmetleriyle ilgili olarak bu bildirgede; ayrımcı tutumla mücadele, engelli ve engelsiz tüm bireyleri kucaklayan bir toplumun oluşturulması konularında bütünleştirmeye dayalı bir eğitim anlayışının tüm ülkelere önerildiğini görebiliriz.
• Her çocuk, eğitim görme temel hakkına sahiptir; kabul edilebilir
öğrenim seviyesini başarma ve devam ettirme fırsatı verilmelidir,
• Her çocuk, kendine özgü özelliklere, ilgi, yetenek ve öğrenme
ihtiyaçlarına sahiptir,
• Bu özellik ve ihtiyaç çeşitliliğini dikkate alarak eğitim sistemleri
düzenlenmeli ve eğitim programları gerçekleştirilmelidir,
• Özel eğitim gereksinimi olanlar, normal okullara devam edebilmeli ve bu okullar onların ihtiyaçlarını karşılayabilecek, “çocuğu merkez alan” eğitim sistemi içinde yetiştirmelidir.
• Ayırıcı tutumla mücadelede, herkesi hoş karşılayan ve kabul
eden bir toplumun oluşturulmasında ve herkes için eğitimin
başarılmasında, normal okullar bu kapsayıcı durumlarıyla en etkili
araçtır; bundan başka, bu okullar çocukların çoğuna etkili bir
eğitim sağlar; yeterliliği ve sonunda tüm eğitim sisteminin maliyet
etkinliğini geliştirir.” hükümleri yer almaktadır.
1996- BM Özürlülük Strateji Belgesi Avrupa Birliği genelinde özel gereksinimli (engelli) bireylere ilişkin hak ve politikaların belirlenmesinde izlenecek metodolojiye ilişkin hazırlanan ilk
belge olma özelliğini taşımaktadır.
2000- Engelliler İçin Engelsiz Avrupa Tebliği
Bu tebliğ, engellilerle ilgili AB politikalarını gözden geçirerek, engelli bireylerin erişebilirliğini artırmaya yönelik olarak Avrupa genelinde çalışmalar yapılmasını öngörmektedir. Engelli bireyler için engelsiz Avrupa oluşturmaya odaklanmış olan bu tebliğ ile meslek edinme, eğitim, meslekî eğitim, ulaşım, iç piyasa, bilgi toplumu ve yeni teknolojiler gibi konularda Avrupa düzeyinde bir hareket birliği oluşturulmaya çalışılmıştır.
2000- Dünya Eğitim Forumu
2000 yılında Dakar, Senegal’de bir Dünya Eğitim Forumu düzenlenmiştir. Yapılan değerlendirmelerde “Herkes İçin Eğitim” hedeflerine istenilen ölçüde erişilebilmesi için yapılması gereken faaliyetleri belirten “Dakar Eylem Çerçevesi” kabul edilmiştir. Eylem çerçevesinde belirlenen hususların 2015 yılına kadar gerçekleştirilmesi planlanmaktadır.
2003- BM Özürlülük İçin Fırsat Eşitliği Özel gereksinimli bireylerin toplumsal yaşamda karşılaştıkları engellerin tanımlanmasının ve eğitimde fırsat eşitliğini engelleyen sorunların ortadan kaldırılmasının gerekliliği üzerinde durmuştur.
2006- BM Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme
BM tarafından 2006 yılında kabul edilen Engelli Hakları Sözleşmesi toplam 50 maddeden oluşmakta ve taraf olan devletlere engelliliğe karşı ayrımcılığı ortadan kaldırmak ve engelli bireylerin yaşam standartlarını yükseltmek gibi sorumluluklar getirmektedir.
Sözleşmenin 24. maddesi eğitimle ilgili olup; engellilerin eğitim hakkının taraf devletler tarafından tanındığını belirtmektedir.
• Fırsat eşitliği temelinde ve ayrımcılık yapılmaksızın sağlanması için bütünleştirici eğitim sisteminin her seviyede engelli bireyleri de içermesi,
• Engelli bireylerin, genel eğitim sisteminde yer alması, parasız ve zorunlu ilk ve orta öğretim olanaklarından yararlanması, yaşadıkları çevrede eğitime eşit olarak erişimlerinin sağlanması, ihtiyaçlarına uygun düzenlemeler yapılması ve eğitim sistemi içinde ihtiyaç duydukları desteğin sağlanması,
• Yükseköğretim, mesleki eğitim, yetişkin eğitimi ve yaşam-boyu süren eğitime ayrımcılığa uğramaksızın diğer bireylerle eşit koşullar altında erişimlerinin sağlanması ifade edilmektedir.
2006 – 2015 Avrupa Konseyi Özürlüler Eylem Planı
Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisinde, engelli bireylere yönelik tanı, tedavi, rehabilitasyon, meslek edindirme, ulaşılabilirlik, bütünleştirme gibi pek çok engelli haklarıyla ilgili konuda tavsiye kararları alınmıştır. Bu kararlar kapsamında “2006 – 2015 Avrupa’da Özürlü Bireylerin Yaşam Kalitesinin Yükseltilmesi Avrupa Konseyi Özürlüler Eylem Planı” hazırlanmıştır. Hazırlanan
eylem planının 4. alanı “Eğitim” başlığını taşımaktadır.
2010-2020 Avrupa Birliği Özürlülük Stratejisi
Söz konusu strateji belgesi ile Engelli Kişilerin Haklarına Dair Sözleşme’nin Avrupa Birliğine üye ülkelerde uygulanabilirliğin artırılması için yapılandırılmış eylem planı sunulmuştur (BM 2010). Stratejide erişilebilirlik, katılım,eşitlik, istihdam, eğitim, sosyal koruma, sağlık gibi konular başlıca öncelikler olarak verilmiştir. Erişilebilirlik engelli bireylerin ürünleri, hizmetleri engelli olmayan bireyler kadar kullanabilmelerini ifade etmektedir. Bunun içerisinde kentsel tasarım ve mimariden, sağlık ve eğitim hizmetlerine kadar çok çeşitli ürün ve hizmet sınıfları yer almaktadır.
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün (www.eyh.gov.tr) ve Millî Eğitim Bakanlığının (www.meb.gov.tr) internet sayfalarından ulusal ve uluslararası mevzuatla ilgili güncel bilgilere ulaşabilirsiniz.
Engellilerin haklarıyla ilgili uluslararası düzeyde çalışmalara baktığımızda Birleşmiş Milletler (BM) kapsamında yapılan çalışmaların ülkeler genelinde engellilerle ilgili politikaların belirlenmesinde temel kaynak teşkil ettiği dikkat çekmektedir. Eğitim hakkı bütün bireyler için dünya çapında önemi vurgulanan, ulusal ve uluslararası sözleşmelerle güvence altına alınan haklardan biridir. Bu anlamda uluslararası ve ulusal geniş kapsamlı yasal düzenlemeler yapılmış ve yapılmaya devam etmektedir. Söz konusu düzenlemelerin beraberinde gerekli tedbirlerin alınması yönünde eylem planları oluşturulmaktadır. Hazırlanan eylem planları ulusal düzeyde yapılacak çalışmalarda yol gösterici bir nitelik taşımaktadır.
* Özel gereksinimi ve/veya engeli olan ve olmayan tüm çocuklar eğitim hakkından yararlanma özgürlüğüne sahiptir.
* Tüm çocuklar akranları ile aynı ortamda sürekli bir eğitimden yararlanmalıdır.
* Devletler, sağlıklı ve güvenli bir öğrenme ortamı sağlayarak özel gereksinimli çocukların eğitime erişimlerinde fırsat eşitliğini içeren uygulamaları yaşama geçirmekle sorumludurlar.
BÜTÜNLEŞTİRMEYE TEMEL TEŞKİL EDEN YASAL DÜZENLEMELER LİSTESİ
TC Anayasası 222 Sayılı Eğitim Kanunu
1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu
5378 Sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve K.H.K. Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun
573 Sayılı Özel Eğitim Hakkında K.H.K. Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği Özel Eğitim Kurumları Yönetmeliği
ULUSLARARASI YASAL DÜZENLEMELER
1948- İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi
1952- Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
1960- UNESCO Eğitimde Ayrımcılığa Karşı Sözleşme
1966- BM Uluslararası Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi
1971- BM Zihinsel Engelli Bireylerin Hakları Bildirisi
1975- BM Özürlü Hakları Bildirgesi
1981- UNESCO Malaga Eğitim, Önleme ve Katılım Faaliyetleri Dünya Konferansı ve Sundberg Bildirgesi
1982- BM Engelliler İçin Dünya Eylem Programı
1982- Engelliler İçin Dünya Eylem Sözleşmesi
1989- Çocuk Haklarına Dair Sözleşme 1990- Herkes İçin Eğitim Dünya Konferansı
1993- BM Engelliler İçin Fırsat Eşitliği Standart Kurallar
1994- UNESCO Salamanca Bildirgesi
1996- BM Özürlülük Strateji Belgesi
2000- Engelliler İçin Engelsiz Avrupa Tebliği
2000- Dünya Eğitim Forumu
2003- BM Özürlülük İçin Fırsat Eşitliği
2006- BM Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme
2004-2010 Avrupa Komisyonu Özürlülük Eylem Planı
2006-2015 Avrupa Konseyi Özürlüler Eylem Planı
2010-2020 Avrupa Birliği Özürlülük Stratejisi
ULUSAL YASAL DÜZENLEMELER
TC Anayasası Madde 42 “… Devlet, durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır.”
1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu Madde -7 “Eğitim Hakkı” - “İlköğretim görmek her Türk vatandaşının hakkıdır.” Madde -8 “Fırsat ve İmkân Eşitliği” - ”Özel eğitime ve korunmaya muhtaç çocukları yetiştirmek için özel tedbirler alınır.”
5378 Sayılı Özürlüler Ve Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Madde 15- “Hiçbir gerekçeyle özürlülerin eğitim alması engellenemez. Özürlü çocuklara, gençlere ve yetişkinlere özel durumları ve farklılıkları dikkate alınarak bütünleştirilmiş ortamlarda ve özürlü olmayanlarla eşit eğitim imkânı sağlanır.”
573 Sayılı Özel Eğitim Hakkında K.H.K. Madde 24- ‘’Resmî ve özel okul öncesi, ilköğretim ve orta öğretim okulları ile yaygın eğitim kurumları; kendi çevrelerindeki özel eğitime ihtiyacı olan bireylere özel eğitim hizmetleri sağlamakla yükümlüdür’’
ULUSLARARASI YASAL DÜZENLEMELER
1948- İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi Söz konusu bildirgenin 26. maddesinde “Herkes eğitim hakkına sahiptir. Eğitim, en azından ilk ve temel eğitim aşamasında parasızdır. İlköğretim zorunludur. Teknik ve mesleksel eğitim herkese açıktır. Yükseköğretim, yeteneklerine göre herkese tam bir eşitlikle açık olmalıdır.” şeklinde ifade edilmektedir.
1960- UNESCO Eğitimde Ayrımcılığa Karşı Sözleşme Söz konusu sözleşmede ırk, renk, cinsiyet, dil, din, politik görüş, köken, ekonomik durum gibi ayrımcılığa, dışlanmaya sebep olabilecek özellikler gündeme getirilerek bireylerin her tür ve kademedeki eğitimden eşit olarak yararlanabilmeleri konusunda yasal tedbirler alınması gerekliliği ifade edilmektedir. 1
966- BM Uluslararası Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi İnsan haklarına saygı ve hakların korunması, güvence altına alınması konusunda eğitimle ilgili olarak erişilebilirliğin arttırılması, zorunlu eğitim, orta ve yükseköğretim, ailelerin çocuklarının eğitimleri ile ilgili hakların güvence altına alınması öngörülmektedir.
1971- BM Zihinsel Engelli Bireylerin Hakları Bildirisi Bu bildirinin eğitimle ilgili 2. maddesinde “Zihinsel engelli bireyin yetenek ve potansiyelini en üst düzeyde geliştirebileceği uygun tıbbi bakım ve fizyoterapi ile eğitim, öğretim, rehabilitasyon ve rehberlik alma hakkı vardır.” şeklinde ifade edilmektedir.
1975- BM Özürlü Hakları Bildirgesi Bildirgenin 6. maddesinde “Engelli bireyler; protez ve ortopedik araçlar da dahil olmak üzere yeteneklerini ve becerilerini en üst seviyeye çıkaracak, sosyal olarak bütünleşme ve topluma yeniden entegrasyon sürecini hızlandıracak; tıbbi ve sosyal rehabilitasyon, eğitim, mesleki eğitim ve rehabilitasyon, yardım, danışmalık, barınma hizmetleri ile diğer hizmetler gibi tıbbi, psikolojik ve işlevsel muamele görme hakkına sahiptir.” şeklinde ifade edilmektedir.
1981- UNESCO Malaga Eğitim, Önleme ve Katılım Faaliyetleri Dünya Konferansı ve Sundberg Bildirgesi Bu bildirgede engellilerin eğitim, öğretim, kültür ve bilgiye tam erişimleri; ülkelerin, ulusal ve uluslararası organizasyonların engelli bireylerin erişimlerini kolaylaştırma yönünde gerekli tedbirleri alması, engelli bireylerin ailelerine ihtiyaç duydukları destek hizmetlerin sunulması, eğitim, öğretim, rehabilitasyon hizmetlerine aile katılımının sağlanması, yaşam boyu eğitim kapsamında uygun eğitim, kültür ve iletişim programlarının geliştirilmesi, mesleki rehabilitasyonlarının ve eğitimlerinin sağlanması, bu alanda çalışan eğitimcilerin niteliklerinin arttırılması, eğitim ortamlarının ve eğitim materyallerinin engelli bireylerin ihtiyacına göre düzenlenmesi, bu bireylerin topluma entegrasyonları yönünde tedbirler alınması hususları vurgulanmaktadır.
1982 BM Engelliler İçin Dünya Eylem Programı Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği Ekonomik ve Sosyal İşler Bölümünün, Sosyal Politika ve Kalkınma Birimi tarafından yürütülen bu program Birleşmiş Milletler sistemi içerisinde özürlülere yönelik hazırlanan temel bir programdır. Programın genel çerçevesi ve hedefleri “Engelliler için Dünya Eylem Programı” ve “Engelliler İçin Fırsat Eşitliği Konusunda Standart Kurallar” belgelerine dayanmaktadır. Bu programın temel amaçları;
• Engelli bireylerin sosyal hayata ve kalkınma sürecine tam ve etkin katılması konusunda destek sağlanması;
• Engellilere sağlanan haklarının ve onurlarının korunmasına yönelik çabaların arttırılması;
• Eğitim, istihdam, bilgi edinme, ürün ve hizmetlere erişimlerinin arttırılması şeklinde ifade edilmektedir.
1989- Çocuk Haklarına Dair Sözleşme Bu sözleşmede, Madde 2. “Her çocuğa, kendilerinin, anne babalarının veya yasal vasilerinin sahip oldukları ırk, renk, cinsiyet, dil, siyasal ya da başka düşünceler, ulusal, etnik ve sosyal köken, mülkiyet, sakatlık, doğuş ve diğer statüler nedeniyle hiçbir ayrım gözetilmemesi”, Madde 23. “Zihinsel ya da bedensel engelli çocukların saygınlıklarını güvence altına alan, özgüvenlerini geliştiren ve toplumsal yaşama etkin biçimde katılmalarını kolaylaştıran şartlar altında eksiksiz bir yaşama sahip olmaları”, “Engelli çocuğun eğitimi, mesleki eğitimi, tıbbi bakım hizmetleri, rehabilitasyon hizmetleri, bir işte çalışabilecek duruma getirme hazırlık programları ve dinlenme/eğlenme olanaklarından etkin olarak yararlanmasını sağlamak üzere” gerekli tedbirlerin alınması hususları üzerinde durulmaktadır.
1990- Herkes için Eğitim Dünya Konferansı 1990 yılında Avrupa Birliğinin Engelli Çocuklar ve Gençlerin Genel Öğretim Sistemi İçinde Kaynaştırılmaları konusunda 31 Mayıs 1990 tarihli İlke Kararı dikkat çekmektedir. Buna göre; “Üye ülkeler, kendi öğrenim politikaları çerçevesinde ve yine kendi eğitim sistemlerini dikkate alarak uygun olan her durumda engelli öğrencilerin genel öğrenim sistemine katılmaları veya katılım teşviki ile ilgili çabalarını gerektiğinde güçlendirmeyi kabul etmişlerdir.” ifadesine yer verilmektedir. Ayrıca; “Genel öğretim sistemine tam katılım, uygun olan her durumda ilk seçenek olarak kabul edilmeli ve tüm öğretim kurumları engelli öğrencilerin ihtiyaçlarını karşılayacak durumda olmalıdır. Bu konu ile ilgili olarak aile-okul-toplum-dinlenme etkinlikleri–çalışma hayatı arasındaki bağlaroluşturulmalı ve güçlendirilmelidir. Engelli öğrencilere genel öğretim sistemi
içerisinde mümkün olan en üst düzeyde öğrenim sağlanması, engelli kişilerin bağımsızlıkları ve topluma katılmalarını teşvik etmenin önemli ve olmazsa olmaz şartı olarak kabul edilmelidir.” hükmü yer almaktadır.
1993- BM Engelliler İçin Fırsat Eşitliği Standart Kurallar
Engelli bireylere yönelik fırsat eşitliği konularını içeren kurallar arasında Kural 6. engelli çocuk, genç ve yetişkinler için bütünleştirilmiş ortamlarda eşit ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim fırsatları sunulması gerekliliğini vurgulamaktadır.
1994- UNESCO Salamanca Bildirgesi
Engelli bireylerin eğitim hakları ve sunulan eğitim hizmetleriyle ilgili olarak bu bildirgede; ayrımcı tutumla mücadele, engelli ve engelsiz tüm bireyleri kucaklayan bir toplumun oluşturulması konularında bütünleştirmeye dayalı bir eğitim anlayışının tüm ülkelere önerildiğini görebiliriz.
• Her çocuk, eğitim görme temel hakkına sahiptir; kabul edilebilir
öğrenim seviyesini başarma ve devam ettirme fırsatı verilmelidir,
• Her çocuk, kendine özgü özelliklere, ilgi, yetenek ve öğrenme
ihtiyaçlarına sahiptir,
• Bu özellik ve ihtiyaç çeşitliliğini dikkate alarak eğitim sistemleri
düzenlenmeli ve eğitim programları gerçekleştirilmelidir,
• Özel eğitim gereksinimi olanlar, normal okullara devam edebilmeli ve bu okullar onların ihtiyaçlarını karşılayabilecek, “çocuğu merkez alan” eğitim sistemi içinde yetiştirmelidir.
• Ayırıcı tutumla mücadelede, herkesi hoş karşılayan ve kabul
eden bir toplumun oluşturulmasında ve herkes için eğitimin
başarılmasında, normal okullar bu kapsayıcı durumlarıyla en etkili
araçtır; bundan başka, bu okullar çocukların çoğuna etkili bir
eğitim sağlar; yeterliliği ve sonunda tüm eğitim sisteminin maliyet
etkinliğini geliştirir.” hükümleri yer almaktadır.
1996- BM Özürlülük Strateji Belgesi Avrupa Birliği genelinde özel gereksinimli (engelli) bireylere ilişkin hak ve politikaların belirlenmesinde izlenecek metodolojiye ilişkin hazırlanan ilk
belge olma özelliğini taşımaktadır.
2000- Engelliler İçin Engelsiz Avrupa Tebliği
Bu tebliğ, engellilerle ilgili AB politikalarını gözden geçirerek, engelli bireylerin erişebilirliğini artırmaya yönelik olarak Avrupa genelinde çalışmalar yapılmasını öngörmektedir. Engelli bireyler için engelsiz Avrupa oluşturmaya odaklanmış olan bu tebliğ ile meslek edinme, eğitim, meslekî eğitim, ulaşım, iç piyasa, bilgi toplumu ve yeni teknolojiler gibi konularda Avrupa düzeyinde bir hareket birliği oluşturulmaya çalışılmıştır.
2000- Dünya Eğitim Forumu
2000 yılında Dakar, Senegal’de bir Dünya Eğitim Forumu düzenlenmiştir. Yapılan değerlendirmelerde “Herkes İçin Eğitim” hedeflerine istenilen ölçüde erişilebilmesi için yapılması gereken faaliyetleri belirten “Dakar Eylem Çerçevesi” kabul edilmiştir. Eylem çerçevesinde belirlenen hususların 2015 yılına kadar gerçekleştirilmesi planlanmaktadır.
2003- BM Özürlülük İçin Fırsat Eşitliği Özel gereksinimli bireylerin toplumsal yaşamda karşılaştıkları engellerin tanımlanmasının ve eğitimde fırsat eşitliğini engelleyen sorunların ortadan kaldırılmasının gerekliliği üzerinde durmuştur.
2006- BM Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme
BM tarafından 2006 yılında kabul edilen Engelli Hakları Sözleşmesi toplam 50 maddeden oluşmakta ve taraf olan devletlere engelliliğe karşı ayrımcılığı ortadan kaldırmak ve engelli bireylerin yaşam standartlarını yükseltmek gibi sorumluluklar getirmektedir.
Sözleşmenin 24. maddesi eğitimle ilgili olup; engellilerin eğitim hakkının taraf devletler tarafından tanındığını belirtmektedir.
• Fırsat eşitliği temelinde ve ayrımcılık yapılmaksızın sağlanması için bütünleştirici eğitim sisteminin her seviyede engelli bireyleri de içermesi,
• Engelli bireylerin, genel eğitim sisteminde yer alması, parasız ve zorunlu ilk ve orta öğretim olanaklarından yararlanması, yaşadıkları çevrede eğitime eşit olarak erişimlerinin sağlanması, ihtiyaçlarına uygun düzenlemeler yapılması ve eğitim sistemi içinde ihtiyaç duydukları desteğin sağlanması,
• Yükseköğretim, mesleki eğitim, yetişkin eğitimi ve yaşam-boyu süren eğitime ayrımcılığa uğramaksızın diğer bireylerle eşit koşullar altında erişimlerinin sağlanması ifade edilmektedir.
2006 – 2015 Avrupa Konseyi Özürlüler Eylem Planı
Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisinde, engelli bireylere yönelik tanı, tedavi, rehabilitasyon, meslek edindirme, ulaşılabilirlik, bütünleştirme gibi pek çok engelli haklarıyla ilgili konuda tavsiye kararları alınmıştır. Bu kararlar kapsamında “2006 – 2015 Avrupa’da Özürlü Bireylerin Yaşam Kalitesinin Yükseltilmesi Avrupa Konseyi Özürlüler Eylem Planı” hazırlanmıştır. Hazırlanan
eylem planının 4. alanı “Eğitim” başlığını taşımaktadır.
2010-2020 Avrupa Birliği Özürlülük Stratejisi
Söz konusu strateji belgesi ile Engelli Kişilerin Haklarına Dair Sözleşme’nin Avrupa Birliğine üye ülkelerde uygulanabilirliğin artırılması için yapılandırılmış eylem planı sunulmuştur (BM 2010). Stratejide erişilebilirlik, katılım,eşitlik, istihdam, eğitim, sosyal koruma, sağlık gibi konular başlıca öncelikler olarak verilmiştir. Erişilebilirlik engelli bireylerin ürünleri, hizmetleri engelli olmayan bireyler kadar kullanabilmelerini ifade etmektedir. Bunun içerisinde kentsel tasarım ve mimariden, sağlık ve eğitim hizmetlerine kadar çok çeşitli ürün ve hizmet sınıfları yer almaktadır.
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün (www.eyh.gov.tr) ve Millî Eğitim Bakanlığının (www.meb.gov.tr) internet sayfalarından ulusal ve uluslararası mevzuatla ilgili güncel bilgilere ulaşabilirsiniz.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder