ÇOCUKLARDA TRAVMATİK YA DA SONRADAN ORTAYA ÇIKAN AFAZİ
2 yaş ve sonrasında beynin sol küresinde ortaya çıkan ve genellikle sonra*dan
kazanılmış ya da tıravmatik olarak adlandırılan afazi önceden öğrenilmiş
ko*nuşma alışkanlıklarını etkileyebilir. Büyüme ve gelişme döneminde beyin
hasarlı çocuk sosyal çevresinden konuşmayı ve beynindeki hasardan dolayı konuşma
bozukluğunu yaşar.
Erken dönem araştırmacıları tıravmatik afaziyaya sahip ço*cuklardan henüz okul öncesi yaşta olanlarda hızlı, 4-10 yaş arasındakilerde ise yavaş bir iyileşme gözlemlemişlerdir. Genç ve yetişkinlerde tıravmatik beyin ha*sarları neredeyse ömür boyu kalabilen gözle görülür konuşma bozuklukları bı*rakmaktadır. Aslında daha genç yaşta olan çocuklarda sıklıkla akıcı konuşmayı tekrar öğrenebildiklerinden afazi problemlerinden tamamıyla kurtulabilir görün*mektedirler. Son dönemde yapılan araştırmalar bu çocukların çoğunun bu hasta*lıklarını yetişkinlik dönemlerine taşıdığını ve düzgün konuşmanın onlar için ço*ğunlukla zor olduğunu göstermiştir.
Büyük bir nörolojik enstitüde görev yaptığı 7 yıllık süre içerisinde 10 ya*şın altında afazili yalnızca 7 çocuğa rastlanmıştır. Yine de erken yaşta beyninin sol köşesinde rahatsızlık olan "afasoid" olarak adlandırılabilecek çok sayıda ço*cuk vardır ve bu çocuklar bir şekilde sözlü öğrenme ve ifade etmede beceriksiz sayılabilirler. Çoğu "öğrenme özürlü" olarak adlandırılabilir.
Ayrıca zayıf bir hafıza ve soyut kavram ve sembolik düşünceleri algılayamamaya da neden olduğu için "merkezi aphasia'" olarak adlandırılır". Afazili yetişkinlerde yeterli sayıda klinik kanıtlarıyla beyin lezyonları saptanmıştır fakat ölümlerinden sonra araştırma yapılmış az sayıda aphasialı çocuk vardır.
Çocuk aphasiasının ifade edici işaretleri :
1) Normale yakın az ya da hiç ifade edilemeyen konuşma.
2) Telegrafik konuşma : Bağlaç yokluğu ve Bentarfın "söz dizimi yoklu*ğu" dediği kavramın varlığı. Bu, çocuğun yazısında da kendini gösterir.
3) Konuşma, tekrar etmede normal ya da normale yakın olabilir olma, ko*nuşma akıcı değildir.
Kişisel Rahatsızlık
Konuşmanın gelişmesi kişinin kendisini ve çevresini kontrol edebilmesine olanak sağladığından bundan ileri gelen bir rahatsızlık normal zekaya sahip bir çocukta endişe ve öfke yaratabilir.
Aphasik çocukta öfke nöbetleri, düşmanlık, yıkıcılık, hoşgörü yoksunluğu ve yalnız kalma isteği gibi durumlar görülebilir. Çoğunlukla otistik olarak adlan*dırılan çocuklar konuşmaları düzelince sosyal davranışları düzeldiğinden aslında aphastiktirler.
GELİŞİMSEL AFAZİ NÖROLOJİSİ
Çoğunlukla pek çok davranışçı tarafından dahi kabul edilir ki aphasia bey*nin dominant kümesindeki bir karar ya da fonksiyon bozukluğundan kaynaklan*maktadır. Okul psikologlarına göre bu önemli görülüyor ve özel öğretmen içinde aphazik çocuğun olan bozuklukları hakkında bir şeyler öğrenmede faydalı oluyor Genel literatürde aphasik yetişkinler içinde mevcut ve bütün bulgular güçlü bir lezyona işaret eder ve konuşma merkezi sorunu olan normal yetişkinlerde de davranışta farklılığa işaret eder. Bununla birlikte, çocuklar açısından, klinik edebiyat çok zengin değildir ve davranış bozuklukları daha çeşitlidir. Çünkü bireysel du*rumlardaki derinliğine çalışmalardan daha çok şey öğrenilebilir, bunlar kitapta görülüyor.
Belki de en kapsamlı klinik rapor çocuklar üzerindeki gelişen öğrenme bozuklukları Drake tarafından hazırlanmıştır. 12 yaşında aniden ölen ve beyni ölüm sonrası incelenen bir çocuğun sinirbilimsel raporu elde etmiştir. Billy orta zekada sevilen bir çocuktu ki belirli ruhsal kaymalar, bazı bulanık hecelemeler yapardı. Akademik öğretimle de ilgili sorunları vardı. Okurdu ve ne olduğunu hatırlamakta zorlanırdı. (11 yaşından soma) Ev ödevlerini tamamlamada aşın yavaştı. 6.seviyede 4.seviyede okurdu ve kelime analizi ve konuşması 5.seviyedeydi. Matematiği 1 yıl geriydi.
Ölüm sonrası beyin incelemesi kortekslerin anormal büyüklüğünü, corpus callusurnun değişik bölümlerinde zayıf gelişmeleri olduğunu gösterdi. Ayrıca, anormal cortical gyri vardı. Billy'nin beynini bu genel bozukluğunu inceledikten soma okumayı öğrenmesi ya da akademik ilerleme göstermesi şaşırtıcı bulundu.
Gelişimsel afazili, ilk geliştirilen çocuk otopsisi Londav Goldstein ve Klefmer tarafından rapor edildi. Bu 6 yaşındaki çocuk zeka olarak iyi görünü*yordu fakat konuşulan dili neredeyse hiç anlamıyordu. Haberleşmek için mimik*lere başvuruyordu. 3 yıllık özel konuşma eğitiminden sonra, kelime geliştirdi ve basit cümleler kurmayı öğrendi. Ayrıca okumayı ve basit şeyleri yazmayı ve 1.seviyedeki matematiği öğrendi. Bu 3 yıl boyunca lQ'su 78'den 97'ye yükseldi, bu normal zekayı gösteriyordu.
Bu hipotez çocuğun 10 yaşındaki ani ölümüne kadar olan ölüm soması bulgularla destekledi. Otopsi çalışmaları, kortikal yüzeylerin her 2 lobların uy*gunsuz gelişiminin kanıtım gösterdi. Bu çocuğun beynini kusurlu Wernick'in bölgesini diğer tarafa çevirmek zordu. Beynindeki dilin ses ölçülerinin kayıtlan o kadar değişmiş görünüyor ki, sözlü konuşmayı anlamayı öğrenmek sınırlı ölçüde mümkündü, sadece uzmanlaşmış dil eğitimleydi.
Gençlik öncesinde sol küredeki ciddi hasarlar sıklıkla 1-2 yıl içinde ko*nuşmanın düzelmesiyle sonuçlanır. Fakat okuma ve yazmadaki iyileşme daha yavaş bir şekilde gerçekleşir. Yetişkinler ve gençler pratik sayesinde bu sonuncu*sunu çoğunlukla düzeltebilmektedirler. Robbie Caltes'ın durumu bunun için iyi bir örnek olarak verilebilir. 3 yaşındayken yaralanmış, 6 yaşına kadar konuşma*ması insanlara normal görünmüştür. Fakat okuma ve yazmasının seviyesi konu-şamama davranışına göre daha düşüktür. Konuşmaya gönülsüzlük pek çok aphasik ve afasoid çocukta rastlanan bir durumdur. Denckla bunu çocuğun sosyal konuşma alışkanlıkları ve iyi konuşma kuralları konusundaki tecrübesizliğine yormaktadır. Sonuç olarak konuşma bilgisi eksikliği, motor konuşma mekaniz*ması bozulmasının olsa bile sağlıklı bir ses ve dil üretmek için yeterli sebep değildir.
Travmarik ya da sonradan oluşma aphasia ile ilgili detaylı araştırma iste*yen okurla Denckla, Lareberg ve Myklebust'ın tartışmalarım inceleyebilirler.
GELİŞİMSEL AFAZİ'NİN GENEL BELİRTİLERİ
Konuşma Yavaşlığı : Konuşma yavaşlığı başta gelen bir semptom olsa dahi bütün bozuk konuşmalar alazlanın belirtisi değildir. Çocuklardaki konuşma geriliğinin afaziden başka sebeplen işitme kaybı, zihinsel gerilik ve duygusal sorunlar gibidir. Bazen aphasik çocuklar hatalı şekilde duygusal açıdan ya da zihinsel açıdan sorunlu çocuklar olarak tanımlanabilirler. Oysa çocuk açısından oldukça parlak ya da üstün zekalı olabilir.
Alıcı İşaretler : Alıcı işaretler düşük işitme algısını içerir. Çocuk duyabi*lir fakat algılamayabilir. Bu genelde Wernick’e bölgesinde olabilecek kortikal bir hasardan ileri gelebilir. Benton "en aşın derecedeki sakatlıkların genellikle işitme bozukluğu olan çocuklarda olduğunu" düşünmektedir.
Merkezi Hasarlar : Eğer sol parietal ya da geçici parieto bölgesinde bir hasar oluşursa ya da fonksiyon bozukluğu görülürse bu genelde kişinin tek tek sözcükleri anlamlı bir bütün olarak algılayamamasıyla sonuçlanır. Cümleleri an*lamakta güçlük çekebilirler ve bu nedenle "semantik aphasia" olarak adlandırılır.
Bu ilginç durumu yorumlarken, Benton şu gerçeğe dikkati çekiyor ki, karşılaştırılabilir lezyonlar yetişkin hastalarda merkezi sağırlığı üretecekti. Yine, bununla beraber, bu çocuk özel konuşma eğitimine cevap verdi, sahip olduğu herhangi bir sağlık merkezini kullanarak.
Bu çeşit bir kanıt etkili öğretimi mümkün olduğu kadar erken yapma dü*şüncesini destekler. Bunu çocuğun tamamı plastikle dolu beynini keşfetmek için yapar.
Sözlü konuşması o kadar karmaşıktı ki, annesi bile onu algılayamıyordu. Bazı durumlarda formal fonetik sesleri çıkarmaya çalışması oldukça anormaldi. Kendine göre anlamı olan konuşma geliştirdi.
KAYNAKÇA
Hallahan, Daniel P., James M.Kauffman ve John Wills. Introduction to Learning Disabilities. Lloyd: Prenrice-Hall Inc., 1989.
Ege, Pınar. Çocuklarda Dil Bozuklukları ve Okul Başarısı. Özel Eğitim Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 4, Ank. 1994.
Gaddes, William H. Learning Disabilities and Brain Function. Nevvyork, Berlin, Heidelberg, Tokyo': R.R.Donelley and Sons Company, 1985.
Glover, John A., Royce R.Ranning, Roger H.Braning. Cognitive Psychologv Reachers. New York : Mac Millan Publishing Compeny, 1990. .
Tanndağ, Oğuz. Teoride ve Pratikte Davranış Nörolojisi, İstanbul : Nobel Tıp Kitabevi, 1994. "
Korkmazlar, Ümran. Özel Öğrenme Bozukluğu. Î.Ü.: Çapa Çocuk Psikiyatrisi Yay., 1993.
Karatepe, Hasan. Öğrenme Yetersizliği Olan Çocuklar. .Ankara : Karatepe Ya*yınlan, 1987.
Whirter, Jeff Mc, Nilüfer Voltan-Acar. Çocukla İletişim. İstanbul : M.E.B., 1998.
Kıtson Neil and Roger Merry. Teaching in the Primary School. Londan and New York : Routledg., 1997.
Anning, Angela. The First Years At School. Second Edition. Philadeîphia: Öpen University Press, 1997.
Matematik ve Dil. Avustralya : NSW Eyaleti Eğitim Bakanlığı Yayını, Çeviren : Beyaz Nokta Vakfı, 1998.
( www.genbilim.com )
Erken dönem araştırmacıları tıravmatik afaziyaya sahip ço*cuklardan henüz okul öncesi yaşta olanlarda hızlı, 4-10 yaş arasındakilerde ise yavaş bir iyileşme gözlemlemişlerdir. Genç ve yetişkinlerde tıravmatik beyin ha*sarları neredeyse ömür boyu kalabilen gözle görülür konuşma bozuklukları bı*rakmaktadır. Aslında daha genç yaşta olan çocuklarda sıklıkla akıcı konuşmayı tekrar öğrenebildiklerinden afazi problemlerinden tamamıyla kurtulabilir görün*mektedirler. Son dönemde yapılan araştırmalar bu çocukların çoğunun bu hasta*lıklarını yetişkinlik dönemlerine taşıdığını ve düzgün konuşmanın onlar için ço*ğunlukla zor olduğunu göstermiştir.
Büyük bir nörolojik enstitüde görev yaptığı 7 yıllık süre içerisinde 10 ya*şın altında afazili yalnızca 7 çocuğa rastlanmıştır. Yine de erken yaşta beyninin sol köşesinde rahatsızlık olan "afasoid" olarak adlandırılabilecek çok sayıda ço*cuk vardır ve bu çocuklar bir şekilde sözlü öğrenme ve ifade etmede beceriksiz sayılabilirler. Çoğu "öğrenme özürlü" olarak adlandırılabilir.
Ayrıca zayıf bir hafıza ve soyut kavram ve sembolik düşünceleri algılayamamaya da neden olduğu için "merkezi aphasia'" olarak adlandırılır". Afazili yetişkinlerde yeterli sayıda klinik kanıtlarıyla beyin lezyonları saptanmıştır fakat ölümlerinden sonra araştırma yapılmış az sayıda aphasialı çocuk vardır.
Çocuk aphasiasının ifade edici işaretleri :
1) Normale yakın az ya da hiç ifade edilemeyen konuşma.
2) Telegrafik konuşma : Bağlaç yokluğu ve Bentarfın "söz dizimi yoklu*ğu" dediği kavramın varlığı. Bu, çocuğun yazısında da kendini gösterir.
3) Konuşma, tekrar etmede normal ya da normale yakın olabilir olma, ko*nuşma akıcı değildir.
Kişisel Rahatsızlık
Konuşmanın gelişmesi kişinin kendisini ve çevresini kontrol edebilmesine olanak sağladığından bundan ileri gelen bir rahatsızlık normal zekaya sahip bir çocukta endişe ve öfke yaratabilir.
Aphasik çocukta öfke nöbetleri, düşmanlık, yıkıcılık, hoşgörü yoksunluğu ve yalnız kalma isteği gibi durumlar görülebilir. Çoğunlukla otistik olarak adlan*dırılan çocuklar konuşmaları düzelince sosyal davranışları düzeldiğinden aslında aphastiktirler.
GELİŞİMSEL AFAZİ NÖROLOJİSİ
Çoğunlukla pek çok davranışçı tarafından dahi kabul edilir ki aphasia bey*nin dominant kümesindeki bir karar ya da fonksiyon bozukluğundan kaynaklan*maktadır. Okul psikologlarına göre bu önemli görülüyor ve özel öğretmen içinde aphazik çocuğun olan bozuklukları hakkında bir şeyler öğrenmede faydalı oluyor Genel literatürde aphasik yetişkinler içinde mevcut ve bütün bulgular güçlü bir lezyona işaret eder ve konuşma merkezi sorunu olan normal yetişkinlerde de davranışta farklılığa işaret eder. Bununla birlikte, çocuklar açısından, klinik edebiyat çok zengin değildir ve davranış bozuklukları daha çeşitlidir. Çünkü bireysel du*rumlardaki derinliğine çalışmalardan daha çok şey öğrenilebilir, bunlar kitapta görülüyor.
Belki de en kapsamlı klinik rapor çocuklar üzerindeki gelişen öğrenme bozuklukları Drake tarafından hazırlanmıştır. 12 yaşında aniden ölen ve beyni ölüm sonrası incelenen bir çocuğun sinirbilimsel raporu elde etmiştir. Billy orta zekada sevilen bir çocuktu ki belirli ruhsal kaymalar, bazı bulanık hecelemeler yapardı. Akademik öğretimle de ilgili sorunları vardı. Okurdu ve ne olduğunu hatırlamakta zorlanırdı. (11 yaşından soma) Ev ödevlerini tamamlamada aşın yavaştı. 6.seviyede 4.seviyede okurdu ve kelime analizi ve konuşması 5.seviyedeydi. Matematiği 1 yıl geriydi.
Ölüm sonrası beyin incelemesi kortekslerin anormal büyüklüğünü, corpus callusurnun değişik bölümlerinde zayıf gelişmeleri olduğunu gösterdi. Ayrıca, anormal cortical gyri vardı. Billy'nin beynini bu genel bozukluğunu inceledikten soma okumayı öğrenmesi ya da akademik ilerleme göstermesi şaşırtıcı bulundu.
Gelişimsel afazili, ilk geliştirilen çocuk otopsisi Londav Goldstein ve Klefmer tarafından rapor edildi. Bu 6 yaşındaki çocuk zeka olarak iyi görünü*yordu fakat konuşulan dili neredeyse hiç anlamıyordu. Haberleşmek için mimik*lere başvuruyordu. 3 yıllık özel konuşma eğitiminden sonra, kelime geliştirdi ve basit cümleler kurmayı öğrendi. Ayrıca okumayı ve basit şeyleri yazmayı ve 1.seviyedeki matematiği öğrendi. Bu 3 yıl boyunca lQ'su 78'den 97'ye yükseldi, bu normal zekayı gösteriyordu.
Bu hipotez çocuğun 10 yaşındaki ani ölümüne kadar olan ölüm soması bulgularla destekledi. Otopsi çalışmaları, kortikal yüzeylerin her 2 lobların uy*gunsuz gelişiminin kanıtım gösterdi. Bu çocuğun beynini kusurlu Wernick'in bölgesini diğer tarafa çevirmek zordu. Beynindeki dilin ses ölçülerinin kayıtlan o kadar değişmiş görünüyor ki, sözlü konuşmayı anlamayı öğrenmek sınırlı ölçüde mümkündü, sadece uzmanlaşmış dil eğitimleydi.
Gençlik öncesinde sol küredeki ciddi hasarlar sıklıkla 1-2 yıl içinde ko*nuşmanın düzelmesiyle sonuçlanır. Fakat okuma ve yazmadaki iyileşme daha yavaş bir şekilde gerçekleşir. Yetişkinler ve gençler pratik sayesinde bu sonuncu*sunu çoğunlukla düzeltebilmektedirler. Robbie Caltes'ın durumu bunun için iyi bir örnek olarak verilebilir. 3 yaşındayken yaralanmış, 6 yaşına kadar konuşma*ması insanlara normal görünmüştür. Fakat okuma ve yazmasının seviyesi konu-şamama davranışına göre daha düşüktür. Konuşmaya gönülsüzlük pek çok aphasik ve afasoid çocukta rastlanan bir durumdur. Denckla bunu çocuğun sosyal konuşma alışkanlıkları ve iyi konuşma kuralları konusundaki tecrübesizliğine yormaktadır. Sonuç olarak konuşma bilgisi eksikliği, motor konuşma mekaniz*ması bozulmasının olsa bile sağlıklı bir ses ve dil üretmek için yeterli sebep değildir.
Travmarik ya da sonradan oluşma aphasia ile ilgili detaylı araştırma iste*yen okurla Denckla, Lareberg ve Myklebust'ın tartışmalarım inceleyebilirler.
GELİŞİMSEL AFAZİ'NİN GENEL BELİRTİLERİ
Konuşma Yavaşlığı : Konuşma yavaşlığı başta gelen bir semptom olsa dahi bütün bozuk konuşmalar alazlanın belirtisi değildir. Çocuklardaki konuşma geriliğinin afaziden başka sebeplen işitme kaybı, zihinsel gerilik ve duygusal sorunlar gibidir. Bazen aphasik çocuklar hatalı şekilde duygusal açıdan ya da zihinsel açıdan sorunlu çocuklar olarak tanımlanabilirler. Oysa çocuk açısından oldukça parlak ya da üstün zekalı olabilir.
Alıcı İşaretler : Alıcı işaretler düşük işitme algısını içerir. Çocuk duyabi*lir fakat algılamayabilir. Bu genelde Wernick’e bölgesinde olabilecek kortikal bir hasardan ileri gelebilir. Benton "en aşın derecedeki sakatlıkların genellikle işitme bozukluğu olan çocuklarda olduğunu" düşünmektedir.
Merkezi Hasarlar : Eğer sol parietal ya da geçici parieto bölgesinde bir hasar oluşursa ya da fonksiyon bozukluğu görülürse bu genelde kişinin tek tek sözcükleri anlamlı bir bütün olarak algılayamamasıyla sonuçlanır. Cümleleri an*lamakta güçlük çekebilirler ve bu nedenle "semantik aphasia" olarak adlandırılır.
Bu ilginç durumu yorumlarken, Benton şu gerçeğe dikkati çekiyor ki, karşılaştırılabilir lezyonlar yetişkin hastalarda merkezi sağırlığı üretecekti. Yine, bununla beraber, bu çocuk özel konuşma eğitimine cevap verdi, sahip olduğu herhangi bir sağlık merkezini kullanarak.
Bu çeşit bir kanıt etkili öğretimi mümkün olduğu kadar erken yapma dü*şüncesini destekler. Bunu çocuğun tamamı plastikle dolu beynini keşfetmek için yapar.
Sözlü konuşması o kadar karmaşıktı ki, annesi bile onu algılayamıyordu. Bazı durumlarda formal fonetik sesleri çıkarmaya çalışması oldukça anormaldi. Kendine göre anlamı olan konuşma geliştirdi.
KAYNAKÇA
Hallahan, Daniel P., James M.Kauffman ve John Wills. Introduction to Learning Disabilities. Lloyd: Prenrice-Hall Inc., 1989.
Ege, Pınar. Çocuklarda Dil Bozuklukları ve Okul Başarısı. Özel Eğitim Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 4, Ank. 1994.
Gaddes, William H. Learning Disabilities and Brain Function. Nevvyork, Berlin, Heidelberg, Tokyo': R.R.Donelley and Sons Company, 1985.
Glover, John A., Royce R.Ranning, Roger H.Braning. Cognitive Psychologv Reachers. New York : Mac Millan Publishing Compeny, 1990. .
Tanndağ, Oğuz. Teoride ve Pratikte Davranış Nörolojisi, İstanbul : Nobel Tıp Kitabevi, 1994. "
Korkmazlar, Ümran. Özel Öğrenme Bozukluğu. Î.Ü.: Çapa Çocuk Psikiyatrisi Yay., 1993.
Karatepe, Hasan. Öğrenme Yetersizliği Olan Çocuklar. .Ankara : Karatepe Ya*yınlan, 1987.
Whirter, Jeff Mc, Nilüfer Voltan-Acar. Çocukla İletişim. İstanbul : M.E.B., 1998.
Kıtson Neil and Roger Merry. Teaching in the Primary School. Londan and New York : Routledg., 1997.
Anning, Angela. The First Years At School. Second Edition. Philadeîphia: Öpen University Press, 1997.
Matematik ve Dil. Avustralya : NSW Eyaleti Eğitim Bakanlığı Yayını, Çeviren : Beyaz Nokta Vakfı, 1998.
( www.genbilim.com )
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder